روستای کندلوس، آرمیده بر دامان سر سبز البرز مرکزی، با هویتی به درازای تاریخ و دهکده ای با جلوه های حیرت انگیز از طبیعت است که گنجینه ای از هنرهای سنتی و دستی قدیمی و بومی مازندران در موزه تاریخی اش جمع آوری شده و انتظار گردشگران پائیزی را می کشد. برای دیدن جاذبه های روستای ییلاقی کندلوس باید 150 کیلومتر از مرکز استان به سمت غرب رفت و در 70 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان نوشهر و 15 کیلومتری مسیر کوهستانی کجور نوشهر، به روستایی خواهید رسید که اولین موزه روستایی کشور در آن بنا شده است، روستایی که با داشتن جاذبه های متعدد، به روستای هدف گردشگری مازندران نیز مبدل شده است. این موزه رویای کودک روستایی است که به یکباره دست از بازیهای کودکانه می کشد و برای حفظ میراث گذشتگانش، خانه به خانه روستاهای کجور می چرخد و اشیاء تاریخی و فرهنگی نیاکانش را در قالب موزه ای جمع آوری می کند. در حاشیه مجموعه گردشگری و فرهنگی کندلوس، موزه ای بنا شده که برای ورود به آن باید پله های سنگفرش شده را طی کرد و در بلندای روستای زیبای کندلوس، درب بزرگ چوبی موزه همواره در تمام روزهای سال به روی فرهنگدوستان باز است. این موزه به گفته علی اصغر جهانگیری بنیانگذار نخستین موزه روستایی کشور ره آورد سالها همصحبتی وهمدلی با مردم مهربان دیار کجور مازندران است، وی می گوید: خود زاده و پرورده دشت و کوهساران آن دیارم و هرچه دارم از مردم این دیار دارم. ساخت فرهنگسرای کندلوس در سال 60 آغاز شد و در سال 66 به پایان رسید و نمایش دهنده اسناد و مدارک در متن و فرهنگ این روستای باصفای کوهستانی است. موزه تاریخی و فرهنگی کندلوس در ساختمانی با معماری سنتی و بومی بنا شده که از بخش های مختلفی تشکیل شده و و اشیاء قدیمی و تاریخی در غرفه هایی در زیرزمین و همکف موزه به معرض نمایش گذاشته شده است. در بخشی از این موزه، سکه های تاریخی و قدیمی به چشم می آید که بر روی تکه کاغذی نوشته شده، این اشیاء در 25 مردادماه سال 71 سرقت شده اما چند ماه بعد با تلاش نیروی انتظامی دوباره کشف شد و به موزه بازگردانده شده است. نمونه خط ثلث، ابطال سحر، قباله های ازدواج، نقاشی های مربوط به قرن 11 در دهلی نو، نمونه های از سکه های نقره ای، جدول تقویم نجوم متعلق به سال 1283، شجره نامه های ایل قاجار و نسخه ای عقد نامه شاه و فرح در غرفه های موزه تاریخی کندلوس به معرض نمایش گذاشته شده است و اشیاء هر غرفه از طریق پخش صدای ضبط شده به بازدیدکنندگان معرفی می شود. نمایشگاه اسناد ملی عصر صفوی تاکنون از دیگر بخش های موزه قدیمی روستایی کندلوس است، سفالهای لعابی، پی سوز برای ایجاد شعله ای آتش، جام با نقش قوچ مربوط به 1800 سال قبل، لوازم کیمیاگری، نمونه هایی از خط خوشنویسی، سیاه مشق، قدیمی ترین سند مبایعه نامه واقع در بلوک زانوس مجور به تاریخ 955 هجری قمری، سند خرواری کندلوس در سال 1036 هجری توسط شمس الدین کندلوسی، پوست آهو با رنگ نیل لاجوری، قدیمی ترین اسناد خطی نیز در این موزه به چشم می خورد. در ویترین 5 این موزه، نمونه هایی از آیات قرآنی نقش بسته شده بر پوست آهو، قلمدان لاکی، فرهنگ عامه گل و مرغ، قلمدان با عکس مهره، کتاب چاپ سنگی با موضوعات مختلف، اسناد کتاب خطی مربوط به ادوار مختلف، نقاشی هایی با مرکب کار خواجه عبدالله انصاری، سکه های مختلف اشکانی، ایلخانی، ساسانی وجود دارد که برای بازدیدکنندگان شگفت آور است. ویترین چهارم مجموعه تاریخی کندلوس به حرفه و کارپیشه مردمان روستاهای مازندران می پردازد، حرفه هایی از چاربداری، کدخدایی، هیزم شکنی، گالش، چپق کش و ویترین دیگر عکس های تاریخی ایران و ویترین دوم نیز به چینی آلات هنرمندان ایران در طول تاریخ اختصاص دارد. در ویترینی از فرهنگسرای کندلوس انواع چپق های قدیمی که بر اساس شخصیت هر فرد طراحی شده بود، نمایش گذاشته می شود چپق هایی برای عروس و داماد، چپق های سفالی، چینی، استخوانی و فلزی. در بازدید از غرفه دیگر موزه کندلوس، مصالحه نامه بین میرزا حسن خان، شجره نامه خداندان جهانگیری، انواع قاشق های سنتی و چوبی، کچه های مازندرانی، آسیاب های بادی، سیر تکامل عینک از عصر صفویه تاامروز، انواع زیور آلات، رادیو نفتی، فنوگراف، پارچه ای ابریشمی، لباسهای محلی مانند شلیته، مخمل نقش عباسی، پشمی ازار و لباسهای سنتی بانوان مازندران به نمایش گذاشته شده است. موزه کندلوس که اولین موزه روستایی در جهان است سوژه های منحصر به فردی را نیز در خود جای داده نظیر سند شهر سمنگان محلی که رستم فردوسی با تهمینه ازدواج میکند،کتاب خارستان سعدی، صدای مظفر الدین شاه و فونو گراف و نظایر آن. بنیانگذار موزه مردم شناسی کندلوس در گفتگو با خبرنگار مهر با یادآوری اینکه اشیاء این موزه را از سن هفت سالگی روستا به روستا از طریق معاوضه مایحتاج مردم با این اشیاء جمع آوری کردم گفت: موزه کندلوس ره آورد سالها همدلی و هم صحبتی با مردم است. دکتر علی اصغر جهانگیری در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص موزه مردم شناسی کندلوس اظهار داشت: موزه کندلوس حاصل عشق یک کودک روستائی است که در سنین هفت سالگی در زمینه فرهنگ و گذشته نیاکان در دل کوهستان از روستائی به روستای دیگر در جستجوی هویت و فرهنگ خود این کار را شروع کرد. وی افزود: در سال 1360به عنوان یک کارآفرین و بر اساس اینکه خدمتی به مردم زادگاه خود کرده باشم در زمانی که امکاناتی چون جاده، برق، تلفن و .... وجود نداشت موزه مردم شناسی کندلوس در بلندای دامنه البرز برپا شد. بنیانگذار موزه مردم شناسی کندلوس می گوید: این موزه قدیمی ترین موزه ایران در تنوع اشیاء بی شمار از دوران مختلف تاریخ این سرزمین است. جهانگیری در ادامه با اشاره به اینکه موزه کندلوس اولین موزه روستائی جهان بیان داشت: یونسکو به این قصه می بالد که موزه هایی که سرچشمه فرهنگ اقوام مختلف است بایستی در همان منطقه برپا شود نه در شهرهای بزرگ، بطوریکه موزه فرش کاشان باید در راوند کاشان باشد نه در تهران. این پژوهشگر حوزه فرهنگ و هنر اظهار داشت: موزه کندلوس اشیاء بی شماری را از دوران 1800سال قبل از میلاد تا اواخر دوره قاجار را در خود جای داده است بطوریکه که از لابراتوار کیمیاگر هزاره قبل از میلاد تا کتاب خارستان سعدی، سند شهر سمنگان، صدای مظفر الدین شاه و فونو گراف و نظایر آن در این موزه به چشم می خورد. جهانگیری، با بیان اینکه کودک 7ساله روستای کجور یکباره دست از بازیهای کودکانه بر می دارد و آواره دشت و کوه و صحرا می شود تا در روستاهای کجور مازندران خانه به خانه به دنبال اشیاء فرهنگی و تاریخی آن دیار باشد و از طریق معاوضه قند و چای و سیگار،قباله ها،اسناد،سکه،سفال جمع اوری کرده و آنها را از دید خانواده پنهان میداشت که الان قسمتی از آن در موزه مردم شناسی کندلوس وجود دارد و این در حالی است که هنوز با گذشت سالهای زیاد از آن سالها باز هم در شهرهای ایران به جستجوی این اشیا که ریشه در فرهنگ اقوام مختلف دارد مبادرت می ورزم. بنیانگذار موزه کندلوس با بیان اینکه اسناد تاریخی که نشانگر زندگی نیاکان ما و دستاوردهای تاریخی آنهاست بخشی از موزه کندلوس است، گفت: کتابهای خطی، نقاشیهای پشت شیشه، اشیاءفلزی، ظروف سفالی، سکه های باستانی و بافته های مردم روستاها بخشی از این مجموعه است. هشت موزه تاریخی و مردمشناسی در شهرستانهای مختلف مازندران وجود دارد.
