آیا تولید بستنی با استفاده از نیتروژن مایع، ضرری برای مصرف‌کننده ندارد؟ آیا می‌توان به سلامت چنین محصولی اطمینان کرد؟ آیا تمام گروه‌های سنی و جنسی، مجاز به خرید و مصرف بستنی نیتروژنی هستند؟ چند روز پیش که گشتی در شهر می‌زدم، یک بستنی‌فروشی جدید در محله‌مان دیدم که مدعی تولید بستنی‌ای به نام بستنی نیتروژنی (البته برای اولین بار در ایران) بود. روش کار این فروشنده به این صورت بود که مشتری‌ها می‌توانستند میوه‌هایی با طعم و ذائقه دلخواه خود انتخاب کنند تا با مخلوط کردن این میوه‌ها همراه شیر، خامه و کاکائو، ترکیب یکنواختی به دست بیاید. سپس با افزودن نیتروژن مایع (با دمای منفی 196 درجه سانتی‌گراد) به این ترکیب، باعث یخ زدن آن و ایجاد بافتی شبیه به بستنی در ترکیبی که با طعم‌های دلخواه مشتری درست شده است، شود. احتمالاً به مرور این بستنی نوظهور در گوشه و کنار شهر رواج پیدا خواهد کرد اما سوالی که در این میان برای من و بسیاری از مشتری‌های دیگر مطرح می‌شود، این است که آیا تولید بستنی با استفاده از نیتروژن مایع، ضرری برای مصرف‌کننده ندارد؟ آیا می‌توان به سلامت چنین محصولی اطمینان کرد؟ آیا تمام گروه‌های سنی و جنسی، مجاز به خرید و مصرف بستنی نیتروژنی هستند؟ به همین دلیل در این مطلب برای پی بردن به پاسخ این سوال‌ها و چند سوال دیگر، پای صحبت‌های دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی و نایب رئیس کمیسیون بهداشت مواد غذایی سازمان نظام دامپزشکی نشستیم. آیا تولید بستنی با این روش کار مرسومی است؟ به‌طورکلی بستنی از مواد متداولی مانند شیر، خامه و مواد جانبی مثل میوه، تکه‌های شکلات و... ساخته می‌شود، بنابراین اگر فروشنده‌ای این مواد را مخلوط و بستنی درست کند، کار اشتباهی نکرده است و این کار در نقاط دیگر دنیا هم مرسوم و اصلاً پایه بستنی‌سازی همین است و مشکلی هم ندارد. آیا در صنعت هم بستنی را با همین روش تهیه می‌کنند؟ البته در صنعت، کاری به اسم Over run کردن هم برای تولید بستنی انجام می‌دهند؛ یعنی به‌اندازه حجم بستنی، در آن هوا تزریق می‌کنند و با انجام شدن این مرحله، هم حجم بستنی زیاد می‌شود و هم حالت یکنواخت به بستنی داده می‌شود و بستنی صاف و نرمی با بافت مطلوبی، تولید خواهد شد این در حالی است که در بستنی‌های سنتی و خانگی این کار انجام نمی‌شود. برای یخ زدن بستنی در صنعت از چه روشی استفاده می‌کنند؟ روش خنک کردن در صنایع مختلف متفاوت است؛ مثلاً در صنعت، محصول وارد فریزر می‌شود و در دمایی بین منفی 40 تا منفی 50 درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرد و بعد از منجمدشدن، آن را از سمت بالای قالب بیرون می‌آورند و بعد، در دمای منفی 18 درجه سانتی‌گراد گذاشته می‌شود. نظرتان در مورد استفاده از نیتروژن مایع برای یخ زدن ترکیب‌های موجود در بستنی چیست؟ نیتروژن یا ازت مایع هم ماده‌ای کاملاً مرسوم برای این منظور است. نیتروژن در حالت عادی، نوعی گاز خنثی است که هیچ اثر مضری برای بدن انسان ندارد و هوایی که تنفس می‌کنیم هم از مقدار زیادی نیتروژن یا ازت تشکیل شده است. نیتروژن در صنایع غذایی، به چند روش استفاده می‌شود. یک روش استفاده از آن این است که به شکل گاز در پاکت‌های مواد غذایی از جمله چیپس و پفک، تزریق می‌شود. اگر نیتروژن به‌صورت فشرده و به مایع تبدیل شود (نیتروژن در منفی 196 درجه سانتی‌گراد به مایع تبدیل می‌شود)، در حالتی قرار می‌گیرد که با برداشته شدن در محصول و از بین رفتن فشار، به حالت گاز درمی‌آید و در این فرایند، گرمای محیط را می‌گیرد بنابراین هر چیزی که کنارش باشد، منجمد می‌کند. به‌طورکلی، استفاده از نیتروژن مایع برای ایجاد بافت مناسب در بستنی تأثیر بدی بر بدن ندارد و این ترکیب هم به‌صورت گاز و هم به‌صورت مایع در صنایع غذایی مختلف استفاده می‌شود. البته نیتروژن در حالت مایع که سرد است، اصلاً نباید با چیزی، حتی بدن انسان، تماس داشته باشد زیرا باعث منجمد شدن سریع بافت بدن خواهد شد نیتروژن مایع در صنایع غذایی دیگر هم کاربرد دارد؛ مثلاً در فرآیند تولید روغن هم از آن استفاده می‌شود. قوطی روغن‌های مایع، کاملاً از روغن پر نمی‌شوند و در فضای خالی بالای آن‌ها، یک قطره ازت مایع تزریق می‌شود که به‌سرعت تصعید می‌شود و بلافاصله اکسیژن را خارج می‌کند و بعد هم عملیات دربندی روغن انجام می‌گیرد، بنابراین می‌توان گفت که به‌طورکلی، استفاده از نیتروژن مایع برای ایجاد بافت مناسب در بستنی تأثیر بدی بر بدن ندارد و این ترکیب هم به‌صورت گاز و هم به‌صورت مایع در صنایع غذایی مختلف استفاده می‌شود. البته نیتروژن در حالت مایع که سرد است، اصلاً نباید با چیزی، حتی بدن انسان، تماس داشته باشد زیرا باعث منجمد شدن سریع بافت بدن خواهد شد. آیا مصرف چنین بستنی‌هایی به بستنی‌های مرسوم دیگر، ارجحیتی دارد؟ در این نوع بستنی‌های غیرپاستوریزه، اگر واقعاً از شیر سالم و پاستوریزه، خامه حیوانی و سالم و میوه باکیفیت استفاده شود، محصول از تولید به مصرف، قابل‌قبول و تازه‌ای به دست می‌آید که محصولی خوب و دارای ارزش تغذیه‌ای بالایی است اما اگر در همین بستنی‌های فله‌ای یا سنتی از شیر غیرپاستوریزه یا از خامه‌هایی همراه با انواع چربی‌های غیرحیوانی مثل پالم استفاده شود، دیگر محصول سالم نخواهد بود. ما در بازرسی از بستنی‌های قیفی که کنار خیابان‌ها به فروش می‌رسند، چند مورد استفاده از شیرخشک دامی را کشف کرده‌ایم. کیفیت شیرخشک دامی با شیرخشک انسانی، تفاوت بسیار زیادی دارد و اساساً این محصول برای مصرف انسان تولید نشده است. با توجه به اینکه مصرف‌کننده این بستنی‌ها، معمولاً کودکان، زنان باردار و گروه‌های آسیب‌پذیر هستند، نیتروژن مایع، خامه و شیر موجود در آن‌ها که شاید آلودگی داشته باشند، می‌توانند برای این افراد مشکل‌ساز شوند؟ به‌طورکلی نیتروژن، نوعی گاز خنثی است که فقط در وضعیت تبدیل از مایع به گاز نباید با بدن برخورد داشته باشد، در غیر این صورت مشکلی برای مصرف‌کننده به وجود نمی‌آورد و می‌تواند در مواد مختلف خوراکی هم استفاده شود این در حالی است که شیر آلوده یا خامه نامرغوب در هر نوع بستنی، می‌تواند برای این افراد، به‌خصوص زنان باردار، مشکل‌ساز شود و باعث بیماری لیستریوز و حتی سقط جنین شود. از این رو به گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه توصیه می‌شود که حتماً مواد غذایی استاندارد و ایمن را در برنامه غذایی خود بگنجانند.
