جزیره‌ای که قبل از مرگ باید دید

خیلی‌ها انتظار دارند وقتی به یک جزیره سفر می‌کنند، به دیدن محل‌هایی بروند که با آب سروکار دارد. بنابراین کمی عجیب است اگر خاک، کوه و پرتگاه‌های مرتفع، ترغیب‌کننده‌ی شما برای سفر به جزیره باشند.

کوه‌های رنگارنگ، صخره‌های شکل‌گرفته در طول‌ها میلیون‌ها سال فرسایش زمین، سنگ‌های باشکوه نمکی و زیباتر از همه، خاک سرخ؛ این‌ها جاذبه‌های تماشایی جزیره‌ی هرمزند.

خیلی مرسوم نیست که گردشگران در سفر به جنوب کشور، جزیره‌ی هرمز را مقصد خود قرار دهند و این منطقه تا چند سال پیش، مورد بی‌توجهی کامل قرار گرفته بود؛ اما با تلاش گروه‌های حامی طبیعت، هنرمندان محیطی و البته همت خود مردم جزیره، حالا تورهایی برای دیدن این جزیره برگزار می‌شوند و سفرنامه‌هایی هم درباره‌ی هرمز نوشته شده‌اند.

کیش، گردشگر پذیرترین جزیره‌ی ایران است؛ اما کیش از نظر طبیعت‌دوستان اصلا قابل مقایسه با هرمز نیست. هرچند کیش از نظر آمار مراکز اقامتی و همچنین داشتن امکانات رفاهی، فاصله‌ی چشمگیری با هرمز دارد، اما اگر به‌دنبال گشتن در پاساژهای لوکس و خرید کردن از برندهای معروف نیستید، در هرمز می‌توانید لذت خود را از دیدن مناظر بکر طبیعی به حد اعلا برسانید.

الهه نمک
هرمز را بیشتر با «خاک سرخ» آن می‌شناسند، اما در کنار این خاک دلربا، رنگی که در هر گوشه به‌چشم می‌آید، سفید است؛ سفیدی نمک.

اگر دست خود را در آب‌های جمع‌شده در جای‌جای جزیره یا آب‌های جاری فرو کنید، به سرعت یک لایه نمک روی پوست‌تان می‌نشیند که نشان‌دهنده‌ی میزان اشباع آب با نمک است. در واقع، این نگین زمین‌شناسی خلیج فارس روی یک گنبد نمکی استقرار یافته و سنگ نمک متبلورشده در این منطقه به‌وفور یافت می‌شود. در بخش جنوبی جزیره نیز بلورهای عظیم نمک وجود دارد.



از جمله جاذبه‌های دیدنی جزیره‌ی هرمز، پستی و بلندی‌های شکل‌گرفته براثر فرسایش است که سطوحی دیدنی را در مقیاس‌های مختلف شامل می‌شوند. «الهه‌ی نمک» یکی از همین دیدنی‌هاست و شامل کوهی نمکی با رنگ‌های متنوع و سطحی است که به زیبایی تراش خورده. از زیر این کوه نمکی، آب در بستری نارنجی‌رنگ جریان دارد و صدای آن در فضای خالی از هر نوع آلودگی صوتی، بسیار دلنشین است.

به گفته‌ی «شهاب دریاپیما» - راهنمای محلی - چند سالی است که گردشگران به دیدن «الهه‌ی نمک» می‌آیند و این منطقه پیش از این، برای مسافران چندان شناخته‌شده نبود. حالا مدتی است که راهنماها گردشگران را با موتور سه‌چرخ یا ماشین تا نزدیکی آن می‌آورند و مسافران بعد از چند دقیقه پیاده‌روی در میان توده‌های رنگارنگ خاک و نمک، به این کوه نمکی می‌رسند.



دره مجسمه‌ها
با چندصد متر پیاده‌روی به سمت ساحل، در راهی که ماسه‌های نقره‌یی در آن جلب توجه می‌کند، می‌توان سنگ‌هایی به اشکال مختلف را دید که هریک با قدرت تخیل بینندگان به حیوانی تشبیه می‌شوند؛ یکی سر گوسفند، دیگری مرغ و خروس و تا دل‌تان بخواهد سنگ‌هایی شبیه اژدها در حالت‌های مختلف.

شکل سنگ‌ها نشان می‌دهد، در طول هزاران سال که جزیره‌ی هرمز به‌تدریج از آب بیرون آمده، روند فرسایش روی آن‌ها نقش‌ونگار زده است. براساس پژوهش‌های انجام‌شده، عمر زمین‌شناسی جزیره‌ی هرمز به 600میلیون سال قبل و عمر بیرون آمدن آن از آب به حدود 50هزار سال پیش می‌رسد.



در پایان مسیری که از میان سنگ‌های بزرگ و زیبا می‌گذرد، با تحمل کمی سختی، به پرتگاه بسیار عمیقی می‌رسید که آنجا می‌توانید در سکوت مطلق، ساحلی رویایی را به تماشا بنشینید. این منطقه که هنوز مانند بسیاری از مناطق گردشگری با مشکل هجوم انبوه گردشگران مواجه نشده، دست‌نخوردگی و پاکیزگی خود را تاحد زیادی حفظ کرده است.

قلعه پرتغالی‌ها
یکی از آثار تاریخی باقی‌مانده در جزیره‌ی هرمز، قلعه‌ای ساخته‌شده توسط پرتغالی در زمان اشغال مناطق جنوبی ایران است. این قلعه به‌مراتب سالم‌تر و بزرگ‌تر از قلعه‌ی پرتغالی‌های جزیره‌ی قشم است، هرچند به اندازه‌ی آن قلعه، بازدیدکننده ندارد.

قلعه‌ی پرتغالی‌های هرمز پس کشتار وحشیانه‌ای که پرتغالی‌ها در سال 913 در این منطقه داشتند، ساخته شد. هرمز پس از شورش‌های مردمی، سرانجام در سال 1031 توسط امام‌قلی‌خان که یکی از امرای شاه‌عباس صفوی بود، آزاد شد.



وضعیت کنونی این قلعه نسبتا مناسب است و بخش‌های مختلف آن مانند زندان و سیاهچال‌های آن، کلیسا، سربازخانه، آب‌انبار و ... برای بازدید عمومی آماده شده‌اند و مثلا سیاهچال‌های زندان قلعه به‌شکلی با نورپردازی و قرار دادن اسکلت‌هایی مصنوعی به بازدیدکننده معرفی می‌شود که رعب و وحشت هزاران نفری که در آنجا زندانی بوده‌اند و تا زمان مرگ نیز همان‌جا نگه داشته می‌شدند، در عمق وجود هر کسی نفوذ می‌کند.



در بخش‌های مختلف این قلعه، دریچه‌هایی روبه خلیج فارس تعبیه شده که به‌دلیل موقعیت استراتژیک جزیره و قلعه، دیده‌بانی در آن‌ها از جمله وظایف سربازهای پرتغالی بوده است. به علاوه، توپ‌های معروف پرتغالی‌ها در گوشه‌ای به‌شکل نمادین چیده شده‌اند.

همچنین در بخشی از قلعه‌ی پرتغالی‌ها، با استفاده از سنگ‌های مرجانی، آب‌انباری بنا شده که وقتی آب باران از میان سنگ‌ها می‌گذشته، تاحدی تصفیه و به‌دلیل فضای آب‌انبار، خنک می‌شده است.

خاک سرخ
مهم‌ترین جذابیت جزیره‌ی هرمز که در هر گوشه‌ای که چشم بچرخانید، می‌توانید از آن لذت ببرید، خاک دلربایش است. براساس مطالعات انجام‌شده، در هرمز حدود 85 طیف رنگی را می‌توان تفکیک کرد؛ قرمز، زرد، آبی، سبز، قهوه‌یی، سفید، خاکستری، نقره‌یی، نارنجی، صورتی، طلایی و ... که شامل موادی مانند اکسید آهن، نمک، ترکیبات آتشفشانی هستند. مردم بومی از خاک سرخ به‌عنوان ادویه نیز برای پختن یک نوع ماهی استفاده می‌کنند؛ اما مردم غیربومی آن را به کشورهای دیگر صادر می‌کنند!



سابقه‌ی خارج کردن خاک سرخ از جزیره‌ی هرمز و انتقال آن به کشورهای دیگر، به دوران پیش از انقلاب اسلامی برمی‌گردد؛ زمانی که انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها که در این منطقه حاکم بودند، خاک هرمز را در کشتی‌ها بار می‌زدند و به کشورهای خود و دیگر مناطق می‌بردند.

درباره‌ی استخراج خاک سرخ از معدنی در هرمز، محمدمهدی خزعلی به‌عنوان رییس هیئت مدیره‌ی کارخانه پودر خاک سرخ هرمز در سال 1390، گفته بود: ذخیره‌ی خاک سرخ جزیره هرمز هم‌اکنون بیش از 200هزار تن برآورد شده که تا 20 سال آینده قابل برداشت است.

او همان زمان توضیح داده بود: بر اساس توافق شرکت پودر خاک سرخ هرمز با شرکت پاکستانی و هندوستانی، 25 تن پودر خاک سرخ و 50 تن کلوخه خاک سرخ این کارخانه به‌عنوان نمونه به این کشورها صادر شده است. این محموله ها برای مقایسه و رقابت با نمونه‌های خاک سرخ مصنوعی چین فرستاده می‌شود و در صورت پذیرفته شدن، ماهانه 100 تا 150 تن پودر خاک سرخ هرمز به پاکستان و هند صادر می شود. ارزش هر تن پودر خاک سرخ نیز براساس کیفیت و دانه‌بندی در بازار جهانی، 400 تا 800 دلار و در داخل کشور 500 تا 600 هزار تومان است.



البته پیش از آن، یعنی در سال 1387 دفتر آیت‌الله خزعلی،‌ اطلاعات ارائه‌شده در رسانه‌های مختلف و روزنامه‌ها را درباره‌ی ارتباط ایشان با اموالی در منطقه معدن خاک سرخ را تکذیب کرده بود؛ اما همچنان مردم بومی این جزیره می‌گویند که معدن خاک سرخ هرمز و کارخانه‌ی مربوط به آن به «آقازاده‌ها» تعلق دارد.

خاک سرخ هرمز ارزش اقتصادی زیادی دارد و از آن در رنگ‌سازی، تولید شیشه و سرامیک، بتون و سیمان‌سازی و لوازم آرایشی استفاده می‌شود. این ماده‌ی ارزشمند تنها سرمایه‌ی طبیعی در اختیار ساکنان جزیره‌ی هرمز است، اما مردم این جزیره کم‌ترین بهره را از آن می‌برند. برخی از آن‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، ضمن اعلام نارضایتی‌شان از فعالیت افراد غیربومی در کارخانه‌ی خاک سرخ که باعث بی‌کار شدن مردم بومی شده، تأکید کردند که با ادامه‌ی این روند، تا چند سال دیگر، چیزی از ارزشمندترین سرمایه‌ی جزیره باقی نخواهد ماند و مردم اینجا دست خالی می‌مانند.

در این موضوع، دوست‌داران محیط زیست نیز نسبت به برداشت بی‌رویه از خاک سرخ جزیره بارها هشدار داده‌اند. چندماه پیش نیز مدیرکل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان تأکید کرد، برداشت‌هایی که از خاک‌های رنگی جزیره می‌شود، به تأمل و نظارت نیاز دارد.

امید است که مسوولان دقت نظر کافی به این مسأله داشته باشند تا خاک سرخ هرمز نه فقط تا 20 سال دیگر، بلکه برای نسل‌های آینده باقی بماند.

تنگه هرمز
در بخش جنوبی جزیره‌ی هرمز، پرتگاه قوسی‌شکلی قرار دارد که نزدیک‌ترین نقطه به خشکی آن‌سوی خلیج فارس است. در بلندای این نقطه، به‌دلیل جلو آمدن زمین نسبت به دریا، ساحل دیده نمی‌شود و تا جایی که چشم توان دیدن دارد، آب است و چون زمین‌های اطراف عقب‌تر هستند، در دو طرف نیز فقط آب دیده می‌شود.



تنگه‌ی هرمز، یکی از مهم‌ترین آب‌راه‌های دنیاست. براساس آمارها، دست کم 88 درصد نفت عربستان، 90 درصد نفت ایران، 98 درصد نفت عراق، 99 درصد نفت امارات و همچنین 100 درصد نفت کشورهای کویت و قطر برای صادر شدن، از تنگه‌ی هرمز عبور می‌کند. بر مبنای همین آمار، در کل 90 درصد صادرات نفت تولیدکنندگان منطقه‌ی خلیج فارس توسط تانکرهای نفتی از این مسیر عبور می‌کند.

در این نقطه از جزیره‌ی هرمز می‌توان عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین جاذبه‌ی طبیعی جزیره را که همان خلیج فارس است در بهترین قاب تماشا کرد. عظمتی که میلیون‌ها مترمکعب آب پیش رو دارد، هر تازه‌واردی را شوکه می‌کند.

روی سنگ‌های این نقطه‌ی دیدنی، احمد نادعلیان – هنرمند محیطی – حکاکی کرده و نقش یک زن و مرد یا به‌عبارت دیگر «آدم و حوا» را زده است.

خانه - موزه نادعلیان
موزه و نگارخانه‌ی دائمی احمد نادعلیان در جزیره‌ی هرمز، محلی است که آثار این هنرمند محیطی شناخته‌شده در عرصه‌های بین‌المللی در آنجا به‌نمایش درآمده‌اند. این مکان در محله‌ی قدیمی شهر هرمز و در نزدیکی قلعه‌ی پرتغالی‌ها قرار دارد.



پیش از تبدیل شدن این خانه به «هنرمندسرا» در نوروز 1388، افرادی که مواد مخدر و مشروبات الکلی مصرف می‌کردند در آنجا جمع می‌شدند؛ اما حالا این موزه، محلی است که نادعلیان در آنجا به زنان جزیره آموزش می‌دهد تا با خاک‌های رنگی نقاشی کنند. آن‌ها پس طی کردن دوره‌ی آموزشی، آثار خود را در جزیره به گردشگران می‌فروشند یا به تهران می‌آورند و با شرکت در نمایشگاه‌هایی، آثار را به هنردوستان عرضه می‌کنند.

پس از راه‌اندازی این موزه، بسیاری از مردم بومی علاقه‌مند شده‌اند تا خانه‌های خود را به گردشگران اجاره دهند، بخصوص در شرایطی که هرمز مرکز اقامتی مناسبی برای گردشگران ندارد.



همچنین رستوران و استراحتگاه مناسبی برای گردشگران در این جزیره پیدا نمی‌شود و تنها راه برای چشیدن طعم دلپذیر غذاهای محلی، مراجعه به خانه‌ی مردم بومی و آن‌هایی است که غذا را برای فروش می‌پزند، البته برای آن‌که داغ خوردن غذاهای لذیذ جنوبی بر دل‌تان نماند، توصیه می‌شود، در ساعت‌های معمول برای صرف ناهار و شام، به‌سراغ غذا بروید، چون در هرمز رستورانی نیست که غذای خانگی داشته باشد و این نوع غذاها را مردم محلی می‌پزند و می‌فروشند.

دیدنی‌های هرمز کم نیست
هرچند می‌توان در طول یک روز، تمام قسمت‌های این جزیره را دید، اما اگر قرار باشد از هرکدام از جاذبه‌های طبیعی آن کمال استفاده را ببرید، به روزها زمان نیاز دارید.

از جمله‌ی دیگر مناطق دیدنی در جزیره‌ی هرمز به ساحل رنگین‌کمان، قدمگاه حضرت خضر، بقایای بنایی تاریخی به نام قصر «بی‌بی‌گل» و «بی‌بی‌صورت»، دشت آهوان و جنگل‌های مانگرو می‌توان اشاره کرد.



برای گردش در جزیره‌ی هرمز معمولا از موتور سه‌چرخ استفاده می‌شود که فضای کوچکی برای نشستن مسافران در پشت یک موتور تعبیه شده است. البته برخی راهنماهای محلی با وانت گردشگران به دیدن این جزیره‌ی شگفت‌انگیز می‌برند.



نادیا کریمی - راهنمای بومی - یکی از کسانی که همراه همسرش مدتی است به کار لیدری در هرمز می‌پردازد.

او که همیشه در همین جزیره ساکن بوده و فقط چند سفر به دیگر شهرها مانند مشهد داشته است، درباره‌ی کارش به خبرنگار ایسنا توضیح داد: درباره‌ی جاذبه‌های هرمز چند کتاب خواندم و دکتر نادعلیان هم من را راهنمایی کرد.

کریمی ادامه داد: جزیره‌ی هرمز حدود 20 مکان دیدنی دارد که ما در برنامه‌ی گردش خود، 20 دقیقه برای هر مکان در نظر می‌گیریم و در مدت یک روز کل جزیره را به گردشگران نشان می‌دهیم.



وی درباره‌ی هزینه‌ای که گردشگران برای تور یک‌روزه‌ی هرمزگردی باید بپردازند نیز گفت: موتورها ساعتی 15 تومان می‌گیرند و ماشین‌ها ساعتی 20 تا 25 تومان، البته این نرخ به پیش از گران شدن بنزین مربوط است.

او همچنین اظهار کرد: چند نفر از زنان بومی هرمز در حال آموزش هستند تا تورلیدر شوند. در حال حاضر حدود پنج نفر از زنان جزیره همراه راننده، گردشگران با هرمز آشنا می‌کنند.



اگر این مطالب مورد توجه شما قرار گرفت، درباره‌ی جزیره‌ی هرمز و دیدنی‌های آن بیشتر بخوانید و این‌بار اگر گذرتان به جنوب و خلیج فارس افتاد، به‌جای سفر چندباره به کیش و قشم، هرمز را برای دیدن انتخاب کنید. اگر تحمل کمی سختی کشیدن را داشته باشید، قطعا پشیمان نخواهید شد.