چندین سال است که تصاویر سه بعدی در فرهنگ و جامعه ما شیوع پیدا کرده است و خیلی از ما از این تصاویر خوشمان می آید. در این بخش میخواهیم ببینیم آیا دیدن این تصاویر چشم را ضعیف میکند یا تاثیری نمیگذارد و اگر تاثیر میگذارد بیشتر برای چه کسانی ضرر دارد تکنولوژی تصاویر سه بعدی که از اواخر دهه اول هزاره سوم در عرصه سینما و بعد تلویزیون ارائه شد بیش از آنچه انتظار می رفت با استقبال روبه رو شده است. چند سالی است که این تکنولوژی سر از گیرنده های تلویزیونی درآورد، حالا در تمام دنیا شاهد فروش تلویزیون های سه بعدی است. سؤالی که برای بسیاری از افراد پیش می آید این است که آیا تماشای این تصاویر برای چشم خطرناک است؟ سؤالی که آن را با دکتر سید محمد میرآفتاب در میان گذاشتیم. ● سه به نشانه سه بعدی برخلاف تصور، ایده سه بعدی بودن تصاویر خیلی قدیمی است و به اواخر دهه ۱۸۹۰ برمی گردد. «ویلیام فرایسی گرینی» انگلیسی یکی از پیشگامان صنعت سینما برای نخستین بار ایده تصاویر سه بعدی را مطرح کرد که همان مکانیسم بعد از گذشت حدود ۱۲۰ سال هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. با آغاز صنعت سینما تجربیات محدودی برای تولید تصاویر سه بعدی صورت گرفت که بیشتر بر مبنای تصاویری از طبیعت یا جنگ بود. با ساخت تلویزیون در اواخر دهه۱۹۲۰، «جان لویی برد» که مخترع تلویزیون ، ایده ساخت تصاویر سه بعدی و پخش آن ها در تلویزیون را مطرح کرد. در دهه ۵۰ تولید فیلم های سه بعدی مورد توجه فیلمسازان قرار گرفت و حتی «آلفرد هیچکاک» هم فیلم «حرف ام را به نشانه مرگ بگیر» را به صورت سه بعدی ساخت اما همه سینماها امکان نمایش این فیلم ها را نداشتند و تکنولوژی تولید و نمایش پیچیده و گران قیمت این قبیل فیلم ها تب داغ تولید فیلم های سه بعدی را خیلی زود سرد کرد. بعد از آن فیلم هایی به صورت تکی و انفرادی به صورت سه بعدی تولید شدند اما حیات مجدد این تکنولوژی بدون شک مدیون فیلم فوق العاده آواتار ساخته جیمز کامرون بود که در حال حاضر پرفروش ترین فیلم تاریخ سینماست. موفقیت آواتار بسیاری از فیلمسازان را به صرافت استفاده از تکنولوژی سه بعدی انداخت گرچه باید اذعان کرد، موفقیت آواتار بیش از هر چیز مرهون کارگردانی جیمزکامرون بود نه تصاویر سه بعدی یا هر چیز دیگر. از یکی، دو سال قبل هم شاهد ورود تلویزیون های سه بعدی به بازاربودیم که به رغم قیمت بالا با استقبال فراوانی روبه رو شده اند. ● چرا سینمای حیات وحش؟ اگر تجربه رفتن به سینماهای سه بعدی را داشته باشید متوجه شده اید که فیلم های سه بعدی اگر فیلم سینمایی نباشند، فیلم هایی در رده مستندهای حیات وحش هستند که اکشن های طبیعت در آنها لحاظ شده است تا مخاطب احساس حضور در بطن ماجرا را داشته باشد. ● خلق تصاویر سه بعدی مکانیسم این فیلم ها دقیقا مثل دیدن ماست. وقتی ما به اطراف نگاه می کنیم با ۲ چشم ۲ تصویر متفاوت می بینیم. علت این تفاوت فاصله بین ۲ چشم است. اگر به یک شی نگاه کنید بعد یک چشم را بگیرید و به همان شی نگاه کنید می بینید که زاویه تصویر تغییر می کند. دقیقا همین تفاوت ۲ تصویر است که در مغز یکی شده و احساس سه بعدی بودن را ایجاد می کنند. با این شیوه ما تا حدودی فاصله را تشخیص می دهیم و حجم اشیا را درک می کنیم. در تصاویر سه بعدی هم تصویر با ۲ دوربین که از هم فاصله دارند فیلمبرداری می شود و البته از تکنیک های کامپیوتری خاصی برای چاپ این تصاویر استفاده می شود. عینک مخصوص که ما به چشم می زنیم باعث می شود با هر چشم یکی از این تصاویر را ببینیم. چون در آن واحد روی پرده یا صفحه تلویزیون ۲ تصویر در حال پخش است اگر ما بدون عینک آن را ببینیم تصاویر تار و حاشیه دار هستند چون در اصل ۲ تصویر کنار هم هستند ولی با عینک این تصویر از هم تفکیک می شوند یعنی هر چشم فقط یکی از این تصاویر را می بیند. ● راز عینک های سه بعدی کار این عینک ها تفکیک ۲ تصویری است که روی پرده نمایش داده می شود. چند مکانیسم مختلف هم برای این کار وجود دارد که رایج ترین آن ها عینک های پولاروید و عینک های قرمز/سبز یا قرمز/آبی هستند. عینک های پولاروید، نور پلاریزه را عبور می دهند و نور پلاریزه نوری است که مثلا در محور عمودی نوسان می کند و شیشه عینک هم همان جهت نور را عبور می دهد. در نتیجه چشم فقط تصاویر مربوط به همان محور را می بیند و وقتی چشم این تصویر را با هم یکی می کند همان احساس حضور در یک فضای سه بعدی به انسان دست می دهد. حالت دیگر عینک های رنگی قرمز/سبز یا قرمز/آبی هستند. این عینک ها بیشتر برای تلویزیون های سه بعدی استفاده می شود. در این سیستم ۲ تصویر همزمان روی پرده سینما یا صفحه تلویزیون نمایش داده می شود که یکی قرمز و دیگر آبی یا سبز است. فیلترهای روی شیشه ها فقط اجازه عبور یکی از تصاویر را می دهد و در نتیجه هر چشم، تصویر متفاوتی را می بیند و همان فرآیند قبلی در مغز تکرار می شود. ● همه تصویری که می بینید سه بعدی نیست اگر تجربه دیدن فیلم های سه بعدی را داشته باشید حتما می دانید که محدوده کاملا مشخصی از تصویر به صورت سه بعدی دیده می شود و عقب یا جلوتر از آن کاملا سه بعدی نیست و تماشاگر احساس حضور در یک محیط واقعی را ندارد. علت این است که محدوده وسیعی از تصویر باید سه بعدی باشد. دوربین در جاهایی که تصاویر اختلاف زاویه زیادی با هم دارند به خوبی می تواند حالت سه بعدی را گیرد ولی در مورد بخش هایی که از دوربین دورتر هستند، تفاوت جزئیات آن ها آنقدر زیاد نیست که سه بعدی دیده شود. طبعا چون تصاویر آنقدر با هم اختلاف ندارند عینک هم کمکی به ما نمی کند. ● سر درد و خستگی در سینما افرادی که تجربه دیدن فیلم سه بعدی در سینما را دارند بعد از یک ربع یا ۲۰ دقیقه دچار خستگی چشم و حتی سردرد می شوند. این مشکلی است که تقریبا همه بر آن تاکید دارند به خصوص اگر فیلمی از ابتدا سه بعدی فیلمبرداری نشده باشد و بعد آن را سه بعدی کرده باشند این مشکل تشدید می شود، علت این است که مدام به چشم فشار می آید تا بتواند تصاویر را سه بعدی ببیند. این کار باعث خستگی شدید عضلات چشم می شود. شاید به همین دلیل است که در فیلم های بلند سینمایی سه بعدی چند آنتراکت وسط فیلم درنظر می گیرند تا چشم تماشاگر در این فاصله کمی استراحت کند. از طرف دیگر خود عینک هم مشکلات خاص خود را دارد. عینک های سه بعدی تا همین یکی، ۲ سال قبل خیلی سنگین بودند و تحمل آن ها برای فرد مشکل بود به خصوص برای افراد عینکی که باید روی عینک طبی عینک سینما می زدند اما به تازگی عینک ها سبک تر و ارزان تر شده اند و چشم را هم کمتر خسته می کنند. ● هم تلویزیون هم فیلم به دنبال موفقیت سینمای سه بعدی از حدود سال ۲۰۰۸و ۲۰۰۹برخی از شبکه های تلویزیونی اقدام به پخش فیلم های سه بعدی کردند که با همان تکنولوژی سینمایی تهیه شده بود یعنی فیلمبرداری یک تصویر با ۲ دوربین یا گاهی با چند دوربین. در حال حاضر تلویزیون هایی در بازار هستند که حتی بدون عینک هم می توان تصاویر را به صورت سه بعدی دید. اکنون کانال های متعددی در سراسر دنیا هستند که برنامه های سه بعدی پخش می کنند و مخاطبان زیادی هم دارند، اما به هرحال ماجرا این است که داشتن یک تلویزیون سه بعدی به تنهایی کافی نیست. باید فیلم به صورت سه بعدی تصویربرداری شده و پخش شود تا بتوان از این دستگاه استفاده کرد. بدون فیلم های سه بعدی یا کانال های تلویزیونی پخش کننده این دستگاه فایده خاصی نخواهد داشت. ● این افراد نباید فیلم های سه بعدی ببینند مشکلاتی مانند خستگی چشم، تاری دید، دوبینی، سردرد و حتی حالت تهوع در برخی افراد که مدت طولانی تصاویر سه بعدی نگاه کرده اند گزارش شده است. توصیه شده، کسانی که می خواهند تلویزیون سه بعدی بخرند قبل از خرید ۱۰ الی ۲۰ دقیقه تصاویر آن را تماشا کنند تا با عوارض احتمالی آن آشنا شوند. معمولا کسانی که موقع دیدن تصاویر سه بعدی ثابت دچار خستگی چشم می شوند موقع تماشای فیلم های سه بعدی هم دچار مشکل می شوند. مثلا در دستورالعمل تلویزیون های سه بعدی یکی از شرکت های معتبر تولید لوازم صوتی و تصویری آمده که تماشای تلویزیون سه بعدی برای کودکان زیر ۶ سال ممنوع است. کودکان و نوجوانان، افراد مسن، کسانی که مشکل بی خوابی شدید دارند و خانم های باردار نباید زیاد تصاویر سه بعدی تماشا کنند. از طرف دیگر کسانی که مشکلات چشمی دارند مثلا تنبلی یا انحراف با دیدن تصاویر سه بعدی ممکن است مشکلات شان تشدید شود. حتی این احتمال وجود دارد که در اثر تماشای بلندمدت تصاویر سه بعدی چشم دچار انحراف مخفی بشود.
