با خشکی چشم در زنان آشنا شویم

یکی از شایع ترین و آزار دهنده ترین مشکلات چشمی مشکل خشک شدن چشم است. اکثر کسانی که برای درمان این مشکل نزدد دکتر می روند زنان هستند زیرا اغلب در زنان اختلالات هورمونی بیشتر از مرد ها دیده می شود. خشکی چشم برخلاف معمول که هورمون های زنانه باعث شیوع آن می شد هم اکنون علت آن کم شدن هورمون های مردانه است.


در دوران بارداری و یائسگی، به‌دلیل برهم خوردن تعادل هورمون‌های زنانه و مردانه در بدن، ترشح اشک مختل می‌شود و خشکی چشم به‌وجود می‌آید. بنابراین، برای پیشگیری از ضایعات جدی‌تر چشمی نظیر آسیب قرنیه و کاهش بینایی، تشخیص سریع و درمان خشکی چشم، بخصوص در این مراحل از زندگی زنان ضروری است.
اشک ماده‌ای بسیار مهم و ارزشمند در محافظت از سطح چشم است. اگر در ترشح اشک به‌طور متوالی یا مکرر اختلالی ایجاد شود، فرد دچار خشکی چشم خواهد شد.
اشک از نظر ساختمانی از سه لایه تشکیل شده است: چربی، مایع و موسین. لایهٔ موسین روی سطح چشم قرار می‌گیرد و از آن در برابر عوامل محیطی محافظت می‌کند. اگر به هر دلیل، یکی از این سه لایهٔ اشکی دچار ضایعه‌ای شود، پایداری اشک روی سطح چشم کاهش می‌یابد و مشکلات بعدی را در پی خواهد داشت. به دنبال خشکی چشم، سطح قرنیه و بافت ملتحمهٔ پلک آسیب می‌بیند و حتی ممکن است فرد بینایی‌اش را از دست بدهد. افراد مبتلا به کاهش اشک و خشکی چشم علائمی مانند سایر بیماری‌های چشمی دارند. احساس وجود جسم خارجی در چشم، خارش، سوزش، تاری دید، تحریکات سطحی و درد از شایع‌ترین این علائم هستند.
عوامل مختلفی در بروز خشکی چشم مؤثرند. کاهش رطوبت محیطی، مشکلات پلکی، مصرف برخی داروهای خوراکی، استعمال سیگار، مصرف مکمل‌های ویتامین، دردهای مفصلی و درمان‌های هورمونی ازجملهٔ این عوامل‌اند. سن و جنس نیز از عواملی هستند که در ابتلا به خشکی چشم مؤثرند. خشکی چشم در زنان، بخصوص زنان یائسه، بیشتر از مردان دیده می‌شود.
نکتهٔ بسیار مهم در ترشح طبیعی اشک و مرطوب ماندن سطح چشم، وجود میزان مطلوب آندروژن‌ها یعنی هورمون‌های مردانه است. هورمون‌های مردانه در هر دو جنس زن و مرد وجود دارند اما در مردان به میزان بیشتری تولید می‌شوند. با افزایش سن، سطح تمام هورمون‌ها ـ زنانه و مردانه ـ در خون کاهش می‌یابد. میزان افت هورمون‌های مردانه در بدن زنان به‌مراتب بیشتر است. بنابراین، خشکی چشم که اساساً ناشی از کاهش میزان هورمون‌های مردانه است، در زنان بیشتر و زودتر بروز می‌کند.
متأسفانه، خشکی مزمن چشم با ضایعات قرنیه همراه است و در صورت بی‌توجهی به درمان مناسب، کاهش بینایی را در پی خواهد داشت. بنابراین، هرگونه احتمال خشکی چشم باید حتماً بررسی شود.
درحال‌حاضر پیشنهادهای گوناگونی برای درمان خشکی چشم ارائه می‌شود، اما درمان معمول و مرسوم، که اکثر چشم‌پزشکان و متخصصان روماتولوژی به بیشتر بیماران خود توصیه می‌کنند، استفاده از اشک مصنوعی به‌جای اشک طبیعی است. امروزه انواع گوناگون اشک مصنوعی به‌راحتی در دسترس است. باید دانست که اغلب این اشک‌های مصنوعی فقط جنبهٔ تسکین‌دهنده دارند و خشکی چشم را درمان نمی‌کنند. همچنین داروهای ضدالتهابی زمینه‌های کاهش ترشح اشک را بهبود می‌بخشند و تا حدودی خشکی چشم را درمان می‌کنند. باید به‌خاطر داشت که نوع درمان انتخابی تا حدود زیادی به ‌نوع و علت بروز خشکی چشم بستگی دارد. درمان‌های موجود به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
ـ استفاده از اشک مصنوعیِ حاوی مادهٔ محافظ برای جلوگیری از فاسد شدن آن؛
ـ استفاده از اشک مصنوعی بدون مادهٔ محافظ؛
ـ کنترل عوامل محیطی نظیر باد، رطوبت، مواد محرک و حساسیت‌زا، دود، دخانیات، بخار و مه؛
ـ استفاده از مواد ضدالتهاب موضعی برای سطح چشم؛
ـ کنترل داروهای مصرفی نظیر داروهای مُدر، ضدحساسیت‌ها و ضدافسردگی‌ها؛
ـ بستن مجاری خروج اشک با مواد کلاژن، پلاستیک یا سیلیکون؛
ـ استفاده از مواد تحریک‌کنندهٔ غدد مترشحهٔ اشک (مصرف این داروها در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود)؛
ـ استفاده از داروهای جدیدی که جنبهٔ تحقیقاتی دارند و به‌طور معمول در دسترس نیستند.
مهم‌ترین نکته در درمان خشکی چشم، اطلاع از شرح حال دقیق فرد از جنبهٔ وضعیت چشم‌ها، بیماری‌های عمومی و مصرف داروهای مختلف و بررسی کلیهٔ عوامل مؤثر در ایجاد و تشدید آن است. مهم‌ترین این عوامل سن بیمار است که متأسفانه خانم‌ها در اکثر موارد واقعیت آن را نمی‌گویند!
هدف اصلی در درمان خشکی چشم، حفظ قدرت بینایی و پیشگیری و کاهش احتمال بروز ضایعات چشمی ناشی از آن است. کنترل محیط و حفظ شرایط آب و هوایی محیط زندگی و کار در بهبود خشکی چشم بسیار مؤثر است. توصیه می‌شود هنگام مطالعه، کار با کامپیوتر یا هرگونه فعالیتی که به بینایی دقیق نیاز دارد، فاصلهٔ باز بودن پلک‌ها کمتر شود، یعنی با پلک ‌زدن مکرر، به چشم آرامش بیشتری داد. به علاوه، از مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت داروهای مدر و ضدحساسیت اجتناب و از مواد جانشین اشک استفاده شود. اشک مصنوعی بدون مادهٔ محافظ، پماد اشکی یا ژل اشکی در اکثر موارد کمبود اشک را به‌خوبی جبران می‌کنند. همچنین، بیماری‌های بافت همبندی نظیر آرتریت روماتوئید را که با خشکی چشم همراه می‌شوند باید پیگیری کرد.
استفاده از عینک‌هایی که در پهلوها هم پوشش دارند در موارد شدید خشکی چشم توصیه می‌شود، هرچند که به چشم زدن آنها در مجامع عمومی چندان مطلوب نیست.
ترکیب دارویی جدیدی به‌صورت قطرهٔ موضعی تولید شده (Cyclosporine) که انقلابی در درمان و پیشگیری از خشکی چشم پدید آورده است. این دارو، ضمن کاهش تورم سطحی چشم، باعث پایداری بیشتر اشک در چشم می‌شود و به نحو چشمگیری در درمان خشکی چشم مؤثر است..
در نهایت، برای افرادی که به‌ هیچ‌ درمان دارویی پاسخ نمی‌دهند، پلاک مخصوصی در سوراخ خروج اشک که در گوشهٔ داخلی پلک تحتانی قرار گرفته است تعبیه می‌شود تا تخلیهٔ اشک را به حداقل برساند.
عوامل تشدیدکنندهٔ خشکی چشم نظیر خشکی هوا، موتورسواری، دوچرخه‌سواری و حرکت در هر شرایطی که چشم در معرض باد قرار گیرد، استفاده از لنزهای تماسی، فعالیت‌هایی نظیر مطالعه، کار در شب، کار با کامپیوتر، و کار در هوای خشک و با رطوبت پایین بهتر است در مبتلایان به این عارضه محدود شود. البته استعمال دخانیات (تنباکو و نیکوتین) نیز برای این افراد بخصوص در دوران بارداری ممنوع است.
●خشکی چشم و بارداری
خشکی چشم در دوران بارداری بسیار شایع است، اما متأسفانه به‌عنوان نشانهٔ تأییدشدهٔ بارداری مطرح نشده است. در دوران بارداری، ترشح هورمون‌های زنانه افزایش می‌یابد. این تغییر کاملا ً طبیعی است، یعنی در این مرحله از زندگی زنان و به دنبال تغییراتی که در سیر بارداری ایجاد می‌شود، نشانهٔ سلامت است و نه بیماری. میزان بالای هورمون‌های زنانه در دوران بارداری، بخصوص در سه‌ماههٔ آخر، باعث برهم خوردن آشکار تعادل میان سطح آنها و سطح هورمون‌های مردانه در خون می‌شود و احتمال ابتلا به خشکی چشم را در زنان باردار افزایش می‌دهد.
به‌طورکلی، در دوران بارداری و شیردهی، میزان ترشح هورمون‌های مردانه و تأثیرات آنها در زنان کاهش می‌یابد. در سه‌ماههٔ اول بارداری، تهوع و استفراغ، بخصوص در بارداری اول، سبب کاهش مایعات بدن می‌شود. داروهای ضدتهوعی نیز که معمولا ً در این زمان تجویز می‌شوند این وضعیت را تشدید می‌کنند. در نتیجه، ترشح اشک هم کمتر و خشکی چشم شایع‌ می‌شود.
نکتهٔ قابل توجه در زنان باردار دچار تهوع و استفراغ مداوم این است که از دست دادن آب بدن از طریق استفراغ، همراه با دریافت کم مایعات خوراکی به علت بروز حالت تهوع و نیز مصرف داروهای ضدتهوع که ترشحات بدن را کاهش می‌دهند، تولید اشک را کم می‌کند. این وضعیت بخصوص در زنان بارداری که از لنزهای تماسی (برای رفع عیوب انکساری یا با مقاصد زیبایی) استفاده می‌کنند بسیار شدیدتر است.
به‌طورکلی، زنان باردار باید نسبت به خشکی چشم حساس باشند، به‌ویژه اگر قبل از بارداری نیز به خشکی چشم و کاهش ترشح اشک مبتلا بوده‌اند.
ضمن آنکه بارداری را دورانی هیجان‌انگیز و زیبا در زندگی زنان می‌دانیم، تردیدی وجود ندارد که رعایت نکات توصیه‌شده برای حفظ سلامت چشم‌ها در این دوران ضروری است.
●خشکی چشم در دوران یائسگی
دوران یائسگی با حملات گرگرفتگی، نوسانات خلق‌وخو و خشکی چشم همراه است و کمبود اشک در این مرحله از زندگی زنان باعث آزردگی آنان می‌شود. در دوران یائسگی، به‌دلیل کاهش تولید هورمون در بدن، ترشح اشک در چشم هم کم می‌شود و نهایتاً به خشکی چشم، تورم و التهاب آن می‌انجامد. البته نباید فراموش کرد که سابقهٔ ابتلا به خشکی چشم یا وجود زمینهٔ ارثی و فامیلی نیز در بروز این عارضه مؤثر است.
در دوران یائسگی، استفاده از لنزهای تماسی، وجود ضایعات پلکی، مصرف داروهای مدر و ضدحساسیت و ضدافسردگی و داروهای پایین‌آورندهٔ کلسترول خون، ابتلا به بیماری‌های با علت ناشناخته که با کاهش قدرت ایمنی بدن همراه‌اند، و همچنین استفاده از برخی لوازم آرایشی نظیر ریمل و خط چشم به‌دلیل افزایش تحریکات پلکی ممکن است سبب تشدید خشکی چشم شوند.
به زنانی که در سنین یائسگی قرار دارند و در معرض خطر ابتلا به خشکی چشم هستند توصیه می‌شود که حتی‌الامکان از لوازم آرایشی که کمترین حساسیت‌زایی را دارند استفاده کنند.
▪خشکی چشم در زنان به‌مراتب شایع‌تر از مردان است.
▪درمان متداول خشکی چشم استفاده از اشک مصنوعی است.
▪ تهوع و استفراغ سه‌ماههٔ اول بارداری باعث کاهش مایعات بدن ازجمله اشک می‌شود.
▪ خشکی چشم بخصوص در زنانی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند شدیدتر است.
▪سابقهٔ ابتلا یا وجود زمینهٔ ارثی خشکی چشم در ایجاد این عارضه مؤثر است.
▪استفاده از ریمل و خط چشم به‌دلیل افزایش تحریکات پلکی ممکن است سبب تشدید خشکی چشم شود.
▪ خشکی چشم اساساً ناشی از کاهش میزان هورمون‌های مردانه است.
▪خشکی چشم ممکن است با ضایعات جدی قرنیه همراه شود.
▪ هنگام مطالعه یا کار با کامپیوتر باید مکرر پلک زد.