فکر اینکه دندان‌هایی که سفت و پایدار در استخوان فک جای گرفته اند ناخودآگاه لق شوند برای خیلی از انسانها، باورنکردنی است ولی علت این است که دندانها در هر زمان در معرض نیروهای جابجا‌کننده زیادی قرار دارند. نرده‌های چوبی‌ای را در نظر بگیرید که سال‌های سال در جلوی مزرعه‌ای به‌صورت منظره‌ای همیشگی دیده می‌شوند اما هر روز نیروهای زیادی به آن‌ها وارد می‌شود؛ رهگذران به آن‌ها تکیه می‌دهند، باد ممکن است آن‌ها را تکان دهد و… تا وقتی‌که تمام این نیرو‌ها باهم در تعادل باشند، برایند آن‌ها صفر است و ردیف نرده‌ها مرتب خواهندماند، اما اگر نیرو‌ها تغییر کنند، مثلا باد شدید‌تر بوزد یا عاملی پایه نرده‌ها را سست کند به‌صورتی که تحمل نیروهای عادی هر روزه برای آن ممکن نباشد، اوضاع تغییر خواهدکرد. حتی ممکن است تمام مدت موش‌هایی در عمق خاک در حال خالی‌کردن اطراف پایه‌های نرده‌ها باشند. محیط کوچک داخل دهان در واقع دنیای پرجنب وجوشی است که در آن چند نیرو به دندانها وارد می‌شوند. از مهم‌ترین این نیرو‌ها می‌توان به نیروی حاصل از تحرک عضله بسیار قوی زبان هنگام صحبت‌کردن و غذاخوردن اشاره کرد که باعث راندن دندانها از داخل به سمت جلو می‌شود. علاوه بر آن، نیروی حاصل از فشار عضلات لب و گونه به دندانها اعمال می‌شود. شاید برایتان جالب باشد بدانید نیروهایی که در کودکی باعث رویش دندان‌های دائمی می‌شوند، پس از روییدن این دندانها، متوقف نمی‌شوند، بلکه بسیار خفیف‌تر در تمام عمر ادامه دارند. آنچه جلوی این رویش بیش از حد را می‌گیرد، وجود دندانها در فک مقابل است. مثلا کشیده‌شدن یک دندان آسیای فک پایین ممکن است باعث شود دندان فک بالا دیگر مانعی در مقابل خود نداشته باشد و در نتیجه بیش از حد بروید و به سمت پایین بیاید. دندانها به‌صورت طبیعی هم تمایل به جابجا‌شدن به سمت خط وسط دهان دارند؛ یعنی دندان‌های آسیا تمایل به حرکت به سمت جلو دارند و بنابراین کشیده‌شدن یک دندان آسیای فک پایین، ممکن است باعث حرکت دندان آسیای پشتی به سمت جای خالی دندان کشیده‌شده شود. معمولا این حرکت منظم و کنترل‌شده انجام نمی‌شود و دندان جابجا‌شده طوری قرار می‌گیرد که یک سمت آن بالا‌تر از سمت دیگر قرار داشته باشد و در این حالت، هنگام غذا جویدن نیرویی بیش ازحد به دندان مقابل وارد می‌کند. تلاش برای فرار از این فشار هم به نوبه خود باعث جابجایی بیشتر دندان می‌شود و این چرخه مخرب همچنان ادامه خواهد یافت. کشیده‌شدن یک دندان را می‌توان به بیرون کشیدن یک خشت از یک دیوار تشبیه کرد که استواری کل دیوار را بر هم خواهدزد. تقسیم بندی نیروهای وارد بر دندان به‌طور خلاصه نیروهایی که باعث جابجایی غیرطبیعی دندانها می‌شوند، به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند: ۱) نیروهای ناشی از دندانها: تماس نادرست با دندان فک مقابل که هنگام غذا جویدن باعث وارد آمدن فشار بیش از حد به دندان می‌شود، دندان‌قروچه، تمایل طبیعی دندانها به حرکت به سمت خط وسط، تمایل دائمی دندانها به رویش بیش از حد، کشیده‌شدن دندان‌های عقبی و در نتیجه فشار بیش از حد بر دندان‌های جلو… ۲) نیروهای مربوط به بافت‌های نرم: نیروهای ناشی از عادت‌های نادرست شامل مکیدن شست، فشردن زبان پشت دندانها، نواختن آلات موسیقی بادی و… در این صورت چه چیزی دندانها را در مقابل این نیرو‌ها، در جای خود نگه‌می‌دارد؟ در جواب این سوال باید گفت: – آنچه دندانها را در برابر تمام این نیرو‌ها در استخوان فک ثابت نگه می‌دارد، بافت‌های حمایت‌کننده اطراف ریشه دندان است. این بافت‌ها شامل استخوان پیرامون دندان، رشته‌های ظریفی که ریشه را به استخوان فک متصل می‌کنند و بالاخره لثه پوشاننده اطراف دندان هستند. اتفاقی که در بیماری لثه می‌افتد و باعث اصطلاحا «سست‌شدن لثه‌ها» و لق‌شدن دندان می‌شود، در واقع تحلیل رفتن تمام بافت‌های نگهدارنده، مانند استخوان پیرامون ریشه است. اگر عاملی باعث تغییر غیرطبیعی یکی از نیرو‌ها شود، مثلا افرادی که به‌صورت غیرارادی زبان خود را به پشت دندان‌های جلو فشار می‌دهند، یا بافت‌های نگهدارنده دندان در اثر بیماری لثه تحلیل بروند، تعادل نیروهای وارد به دندانها به هم خواهد خورد و در نتیجه دندانها جابجا و بی‌نظم خواهندشد. این اتفاق در حدود ۳۰ درصد افراد مبتلا به بیماری لثه و به‌خصوص در دندان‌های جلو روی می‌دهد. آیا حرکت غیرطبیعی دندانها فقط به‌صورت فاصله افتادن بین آن‌ها بروز می‌کند؟ جابجا‌شدن غیرطبیعی دندانها ممکن است به‌صورت جلوزدگی دندانها، ایجاد فاصله بین دندان‌های مجاور، روی هم آمدن دندان‌های مجاور، چرخش دندان یا رویش بیش از حد دندانها بروز کند. متاسفانه هر کدام از این تغییرات به نوبه خود می‌توانند زمینه‌ساز بروز اختلال‌های بیشتری بشوند. مثلا با شروع بی‌نظمی و ایجاد فاصله بین دندانها، دندانها دچار گیر غذایی می‌شوند. در حالت طبیعی وجود نقطه تماس مناسب بین دندان‌های مجاور باعث می‌شود غذا هنگام جویده‌شدن بین دندانها گیر نکند و از محل تماس دو دندان دور شود درست مانند طراحی آیرودینامیک یک اتومبیل که باعث پخش شدن مناسب نیروی باد هنگام حرکت آن می‌شود. ایجاد فاصله بین دو دندان و حذف نقطه تماس باعث خواهد شد غذا هنگام جویده‌شدن با نیروی بسیار زیادی بین دو دندان فرو برده شود. برآیند این نیرو به نحوی عمل می‌کند که دندانها را به سمت بیرون کشیده‌شدن آن‌ها از فک هدایت خواهدکرد. همانند نیرویی که دندان‌پزشک هنگام کشیدن دندانها به آن‌ها وارد می‌کند. ایجاد یک نوع بی‌نظمی (فاصله افتادن بین دندانها)، در نهایت باعث بروز ناهنجاری دیگری (در مورد دندان فک بالا، پایین آمدن و در مورد دندان فک پایین، بالا آمدن دندان از جای خود) می‌شود. برای اینکه دندان‌هایمان دوباره ردیف و مرتب شوند، باید آن‌ها را روکش کنیم؟ انجام ارتودنسی برای افراد بزرگسال هم ممکن است. درمان در وهله اول شامل تشخیص و درمان بیماری احتمالی لثه است. در واقع در مواردی که جابجایی دندانها خفیف باشد و در مراحل اولیه مورد توجه قرار گیرد، با جرم‌گیری و در صورت لزوم کورتاژ و جراحی لثه یا بافت‌های نگهدارنده پیرامونی، دندانها سلامت و استحکام خود را دوباره به دست می‌آورند و بدون انجام ارتودنسی به جای خود برمی‌گردند، اما در مواردی که بی‌نظمی دندانها شدید‌تر باشد، علاوه بر درمان بیماری لثه، ممکن است نیاز به درمان‌های ارتودنسی (به‌صورت محدود به چند دندان یا ارتودنسی کامل) نیز وجود داشته باشد. در مواردی هم که بیماری لثه بسیار شدید و باعث جابجا‌شدن بیش از حد دندانها شده باشد، چاره‌ای به جز کشیدن دندانها و جایگزین‌کردن آن‌ها با دندان مصنوعی ثابت یا متحرکی که زیبایی را به بیمار بازگرداند، وجود ندارد. اگر تغییری در نحوه قرارگیری دندا‌‌‌نهایتان احساس می‌کنید، مراجعه به دندان‌پزشک را به تاخیر نیندازید. معاینه کامل حفره دهان باعث کشف هرگونه تغییر در شدت و جهت نیروهای طبیعی می‌شود. اگر بافت‌های نگهدارنده اطراف دندان شما دچار تحلیل و سستی شده باشند، دندان‌پزشک شما را به متخصص لثه معرفی خواهد کرد. ممکن است در هر سنی که باشید، نیاز به درمان‌های ارتودنسی نیز داشته‌باشید. حتی اگر دندا‌‌‌نهایتان کاملا ردیف و مرتب هستند، اصل پیشگیری را فراموش نکنید. یعنی اگر عادت دهانی نادرستی دارید، برای ترک آن همت کنید و اگر دندانی از دست داده‌اید، جایگزین کردن آن را در دستور کار قرار دهید. همان‌گونه که اشاره شد، کشیده‌شدن دندان‌های آسیا باعث شروع اتفاق‌های زنجیره‌واری می‌شود که هر کدام به نوبه خود باعث وارد‌شدن نیروی مخربی به دندان‌های باقیمانده می‌شوند. در بیماران مبتلا به بیماری لثه از طرفی با تحلیل بافت‌های حمایت‌کننده ریشه دندان، مقاومت آن‌ها در برابر نیرو‌ها کاهش می‌یابد و از طرفی کشیده‌شدن دندانها در اثر بیماری لثه، باعث غیرطبیعی‌شدن جهت و میزان نیروهای وارد بر دندان‌های باقیمانده می‌شود. هر دوی این عوامل دست به دست هم می‌دهند و باعث با سرعت رانده‌شدن دندانها به سراشیبی بی‌نظمی می‌شوند، بنابراین حفظ همه دندانها تا حد امکان و در صورت کشیده شدن، جایگزین‌کردن هرچه سریع‌تر دندان از دست رفته بسیارمهم است. مهم‌تر از همه اینکه با نخ دندان کشیدن مرتب و مسواک‌زدن صحیح، مانع تجمع جرم‌های زیر لثه‌ای و تحلیل استخوان ناشی از آن شوید؛ موش‌های موذی سست‌کننده نرده‌ها را فراموش نکنید!
