نوای خوش سحر و افطار، یکی از زیباترین خاطره هایی است که هر مسلمان ایرانی از ماه رمضان در ذهن دارد. موسیقی روحانی این ماه، دل را به پرواز درمی آورد و جان را صیقل می دهد. اما این موسیقی دارای چه ویژگی هایی است؟ سه تن از بزرگان و پژوهشگران حوزه موسیقی به ابراز نظر در مورد ویژگی های موسیقی رمضان پرداخته اند: موسیقی رمضان دارای هویت خاصی است هوشنگ جاوید پژوهشگر می‌گوید موسیقی رمضان یک موسیقی مذهبی است، زیرا در خدمت مذهب است و در نتیجه جزو بهترین موسیقی‌های مذهبی است.وی همچنین اضافه کرد: اصطلاح موسیقی رمضان در ایران وجود نداشت. من سال‌ها تحقیق کردم تا اینکه به واژه موسیقی آیینی رسیدم که موسیقی رمضان جز موسیقی‌های آیینی است. این پژوهشگر در ادامه بیان کرد: موسیقی رمضان دارای هویت خاصی است و تنوع موسیقی در زمینه‌های مذهبی بالا است. در رمضان برای پیشواز ماه رمضان، خداحافظی با این ایام و.... از موسیقی رمضان استفاده می‌کنند که این نوع موسیقی سبب می‌شود مردم بهتر با این ماه مبارک ارتباط برقرار کنند. جاوید بااشاره به اینکه در گذشته به موسیقی‌ای که برای پیشواز این ماه اجرا می‌شد، مرحباخوانی می‌گفتند، گفت: مرحباخوانی بیانگر عظمت رمضان بود. همچنین سحرخوانی، موسیقی ویژه افطار، مناجات‌خوانی و.... در ایام ایام اجرا می‌شد. این پژوهشگر موسیقی ادامه داد: در موسیقی رمضان از آواز بیشتر استفاده می‌شود، البته از سازهای بادی، کوبه ای، کرنا، نقاره، سرنا و... در بعضی از موسیقی‌ها استفاده می‌شود. جاوید اعتقاد دارد موسیقی رمضان یک موسیقی مذهبی است، زیرا در خدمت مذهب است و در نتیجه این نوع موسیقی جزو بهترین موسیقی‌های مذهبی است. او گفت: آیین‌های ویژه ماه رمضان، روایت‌گری‌ها، شب زنده‌داری‌ها، آیین ویژه کودکان و نوجوانان و... است که در این ایام کاربرد بسیاری دارد. همچنین نوع مراسم مردان و زنان در مناطق مختلف با یک دیگر متفاوت است و به صورت گروهی این مراسم و یا عزاداری‌ها اجرا می‌شود. جاوید با اشاره به اینکه هر شهری آداب و رسوم و موسیقی خاص خودش را دارد، افزود: آواز "هور بابایی" یا "هوم بابایی" در اصفهان، یزد، اراک و.... اجرا می‌شود که این موسیقی فقط در ایام ماه رمضان اجرا می‌شود. او ادامه داد: همچنین شاعران شعر خاص ایام رمضان دارند که جنبه عاشقانه و عارفانه دارد که به این اشعار "رمضانیه" گفته می‌شود و این اشعار توسط خوانندگان به صورت آوازی خوانده می‌شود. این پژوهشگر تاکید کرد: بعد از چند سال "رمضانیه‌سرایی" باعث "رمضان‌خوانی" شد البته متاسفانه در یک صد سال اخیر این هنر از بین رفته است و ما باید آن را دوباره احیا کنیم. جاوید در پایان گفت: یک هفته آخر ماه رمضان و همزمان با شهادت حضرت علی (ع) آوازها به صورت نیایشی است و ویژه شب‌های قدر است. رمضان ماه بهار قرآن است و تولدی دوباره برای همه مسلمانان محسوب می‌شود، در نتیجه در این ایام از موسیقی‌های شاد استفاده می‌شود. البته در شب‌های قدر تمام موسیقی‌ها همراه با حزن و اندوه است، زیرا همه مسلمانان در این شب‌ها عزادار هستند. رمضان‌خوانی باید عرفانی باشد رضا مهدوی می‌گوید رمضان‌خوانی باید عرفانی باشد و در این ایام موسیقی آوازی نسبت به موسیقی سازی حرف اول را می‌زند، در نتیجه در این ایام از ضرب‌آهنگ‌های خاص استفاده می‌شود. رضا مهدوی، پژوهشگر و نوازنده سنتور درباره موسیقی رمضان نیز اظهار داشته: موسیقی رمضان یکی از ریشه‌های موسیقی دینی و مذهبی ما است که اساس آن مربوط به روستاهاست، یعنی اینکه اگر ما موسیقی را به دو دسته روستایی و شهری تقسیم کنیم موسیقی رمضان در دسته موسیقی‌های روستایی قرار می‌گیرد. مهدوی در ادامه بیان کرد: در گذشته هر کسی رمضان‌خوانی انجام نمی‌داد، زیرا فقط افرادی این کار را انجام می‌دادند که معتمد و پاکیزه بودند. همچنین این افراد باید مورد تایید مردم قرار می‌گرفتند، زیرا آن‌ها بشارت‌دهنده بودند. این پژوهشگر افزود: هر کسی نمی‌تواند رمضان‌خوان باشد، زیرا این افراد باید با موسیقی دستگاهی و مقامی آشنا باشند و در کنار آن در عرفان هم زبان زد عام و خاص باشند. این نوازنده خاطرنشان کرد: موسیقی رمضان کم‌کم از روستاها به شهرها آمد و همه تلاش کردند این فرهنگ را زنده نگه دارند که خوشبختانه تا حدودی این تلاش‌ها به نتیجه رسیده است، زیرا موسیقی و آداب و رسوم این ایام هنوز هم پابرجا است.مهدوی در ادامه تاکید کرد: رمضان ماه بهار قرآن است و تولدی دوباره برای همه مسلمانان محسوب می‌شود، در نتیجه در این ایام از موسیقی‌های شاد استفاده می‌شود. البته در شب‌های قدر تمام موسیقی‌ها همراه با حزن و اندوه است، زیرا همه مسلمانان در این شب‌ها عزادار هستند. این پژوهشگر در ادامه با اشاره به اینکه همه سعی می کنند موسیقی رمضان را گسترش دهند، گفت: متاسفانه موسیقی‌های امروز که با عنوان موسیقی رمضان از سریال‌ها پخش می‌شود، رمضان‌خوانی نیست، زیرا بیشتر موسیقی پاپ یا موسیقی سنتی- کلاسیک است. این نوازنده سنتور بیان کرد: رمضان‌خوانی باید عرفانی باشد و در این ایام موسیقی آوازی نسبت به موسیقی‌سازی حرف اول را می‌زند، زیرا ماه رمضان ماه ریزش گناهان است. در نتیجه در این ایام از ضرب‌آهنگ‌های خاص استفاده می‌شود. مهدوی در پاسخ به این پرسش که آیا در موسیقی رمضان از ساز خاصی استفاده می‌شود، افزود: در گذشته بیشتر از سازهای کوبه‌ای، سرنا و کرنا استفاده می‌شد، اما امروز از همه سازها استفاده می‌شود. این پژوهشگر در پایان گفت: به نظر من موسیقی رمضان باید در دستگاه‌های مختلف اجرا شود، زیرا متاسفانه ما در این نوع موسیقی هم دچار تکرار شدیم و جوانان هنرمند باید در تمامی گوشه‌ها این نوع موسیقی را آزمون و خطا کنند، زیرا دستگاه‌های ایرانی قابلیت‌های بالایی دارد. باید انسان را به خدا نزدیکتر کند متین رضوان‌پور پژوهشگر می‌گوید ریتم‌های موسیقی رمضان باید آهسته باشد زیرا این نوع موسیقی باید انسان را به خدا نزدیکتر کند در نتیجه از ریتم‌های کندتر در این ایام استفاده می‌شود. متین رضوان‌پور، خواننده و پژوهشگر عرصه موسیقی درباره موسیقی رمضان، گفت: موسیقی رمضان شامل بخش‌های گوناگون است که این بخش‌ها در هر شهری متفاوت است و مراسم براساس آداب و رسوم هر منطقه اجرا می‌شود. این نوع موسیقی بیشتر دینی است و اصلا مذهبی نیست، زیرا مذاهب دیگر هم که به اسلام مرتبط هستند از موسیقی رمضان استفاده می‌کنند. متین رضوان‌پور پژوهشگر می‌گوید ریتم‌های موسیقی رمضان باید آهسته باشد زیرا این نوع موسیقی باید انسان را به خدا نزدیکتر کند در نتیجه از ریتم‌های کندتر در این ایام استفاده می‌شود. این پژوهشگر در ادامه بیان کرد: در ایام ماه رمضان از گذشته تا به امروز مناجات‌خوانی، چاووشی مقدمه ماه رمضان، سحری‌خوانی، صلوات‌خوانی، منقبت‌خوانی امام علی (ع)، شب‌خوانی ماه رمضان، نوحه‌خوانی و... وجود داشته است ولی بعضی از این آیین‌ها و مراسم به مرور زمان فراموش شده است.رضوان‌پور با اشاره به اینکه در ایام ماه رمضان هر منطقه موسیقی و آیین خاص خودش را دارد، تاکید کرد: به عنوان مثال در بوشهر مراسم "دمدم سحری" و آیین "آبی بنوش" دارند که این آیین‌ها فقط مخصوص خودشان است و در ایام ماه مبارک رمضان اجرا می‌شود.این خواننده افزود: در موسیقی رمضان بیشتر از آواز استفاده می‌شود و کمتر پیش می‌آید از سازهای مختلف استفاده شود. اگر هم گاهی در این نوع موسیقی از ساز استفاده کنند از سازهایی مانند دمام، کرنا، دهل و.... استفاده می‌شود. رضوان‌پور خاطرنشان کرد: ریتم‌های موسیقی رمضان باید آهسته باشد، زیرا این نوع موسیقی باید انسان را به خدا نزدیکتر کند، در نتیجه از ریتم‌های کندتر در این ایام استفاده می‌شود.این پژوهشگر موسیقی در ادامه گفت: از دیگر مراسم ماه رمضان نقاره‌زنی است، یعنی اینکه در گذشته قبل از اذان صبح و همزمان با افطار نقاره می‌زدند تا مردم را آگاه کنند که اذان نزدیک است، همچنین هر چقدر به اذان نزدیکتر می‌شدند نقاره‌زنی با فاصله کمتری صورت می‌گرفت.رضوان‌پور گفت: در گذشته یک روز قبل از شروع ماه رمضان چاووش‌خوانی انجام می‌شد و با این کار مردم متوجه می‌شدند که ماه رمضان فرا رسیده است. این پژوهشگر در پایان درباره اینکه موسیقی رمضان در چه دستگاه‌هایی اجرا می شود، گفت: بیشتر قطعاتی که برای موسیقی رمضان خوانده و اجرا می‌شود در دستگاه چهارگاه، دشتی، افشاری، سه گاه و..... است. لازم به ذکر است که این پژوهشگر موسیقی 12 جلد در زمینه موسیقی مذهبی و درباره نوحه خوانی منتشر کرده است.
