در زمان ایران باستان، منطقه شمال خراسان به عنوان بخشی از حكومت مركزی ایران و زیر نظر سرزمین های ساتراپ نشینی پارت اداره می شد، و مردمی با اصالت سكاها كه به سكاهای خراسان در تاریخ مشهورند، در این منطقه زندگی می كردند. پس از فروپاشی نخستین امپراتوری ایران توسط اسكندر مقدونی، این منطقه نیز از گزند هجوم در امان نماند و به دست 'پریكلیتوس' یكی از فرماندهان ارشد اسكندر اداره می شد كه این مهم تا زمان انقلاب 'اشكیون' ادامه داشت. مردمان این منطقه، موجب نجات سرزمین ایران از زیر سیطره میراث داران اسكندر شدند، زیرا مورخان باستان بر این عقیده اند كه اشكانیان كه با نام سكاها خراسان در تاریخ مشهورند، از اقوام همین منطقه بودند و با انقلاب خود موجب انقراض سلسله سلوكیه در ایران شدند. نگاه ویژه حكومت اشكانیان به هنر را می توان در سنگنبشته ها، متون و اشیای كشف شده به وضوح مشاهده كرد، زیرا اشكانیان بر این عقیده بودند كه فقط قدرت نظامی برای فتوحات كافی نیست و نفوذ فرهنگ، آیین و دیگر اقسام هنر می تواند در كنار قدرت نظامی موثر باشد. قدمت اسكان این قوم از لحاظ گستره جغرافیایی در منطقه شمال خراسان بازمی گردد به دوران تمدن تركستان و خوارزم كه مناطق خراسان بزرگ، تركمنستان و بخشی از افغانستان و تاجیكستان را در بر می گیرد كه طی تاریخ باز هم بر اثر تاخت و تازها مورد هجوم اقوام دیگر قرار گرفت كه از این میان می توان به حمله لشگر مغول به این منطقه در سده هفتم قمری اشاره كرد. همین وقایع تاریخی برای بوجود آمدن یك سرزمین چند فرهنگی كافی بود زیرا جنگ ها و تهاجمات در دوران باستان، مهمترین عوامل گسترش آداب و رسوم، فرهنگ و آیین به دیگر مناطق بود. چندفرهنگی بودن این منطقه از ویژگی های منحصر بفرد این سرزمین است كه موجب شده موسیقی نواحی شمال خراسان از نشانه های ویژه این فرهنگ ها بهره مند شود كه از این بین می توان به تاثیرات موسیقایی اقوام مهاجر ترك و كرد در موسیقی شمال خراسان اشاره كرد. بخش 'آوازی' موسیقی نواحی شمال خراسان بیشتر بر پایه وقایع تاریخی، آیینی و اساطیری استوار است كه از این میان می توان به داستان های موجود در شاهنامه اشاره كرد كه توسط آواز و همراهی ساز اجرا می شود. این تقابل فرهنگی موجب شد كه خراسان شمالی با اینكه از نظر جغرافیایی منطقه كوچی است، ولی موسیقی این سرزمین از بخش اعظمی از دستاوردهای موسیقی كردها و ترك ها استفاده كند و از این بین می توان به مقام های موسیقی در شمال خراسان اشاره كرد كه به زبان تركی و كردی اجرا می شود. موسیقی نواحی شمال خراسان در كنار آداب و رسوم نگاه آیینی، بیشترین تاثیر خود را از اقلیم جغرافیایی این سرزمین گرفته است كه این مهم موجب شده موسیقی این منطقه به دو بخش عمده 'كوهپایه' و 'جلگه ای' تقسیم شود. هركدام از این مناطق جغرافیایی، از نشانه های خاص موسیقایی تبعیت می كنند برای مثال الحان سرزمین های 'كوهپایه'(هزار مسجد) از تاكیدهای آوازی ویژه ای نسبت به منطقه 'جلگه ای' برخوردار است و در مقابل موسیقی سرزمین های جلگه ای(قوجان) بیشتر متاثر از موسیقی سازی است. بخش 'آوازی' موسیقی نواحی شمال خراسان بیشتر بر پایه وقایع تاریخی، آیینی و اساطیری استوار است كه از این میان می توان به داستان های موجود در شاهنامه اشاره كرد كه توسط آواز و همراهی ساز اجرا می شود. گویش مردمان این منطقه سبب شده موسیقی و الحان آوازی بر پایه كلام استوار باشد، زیرا نوع بیان كلام بر فراز وفرودهای ملودیك و شكست های ریتمیك در موسیقی ارائه شده، تاثیر مستقیم دارد. در بیشتر انواع موسیقی نواحی، مضمون اشعار و كلام نوع فواصل موسیقایی را مشخص می كند و موسیقی آوازی نواحی شمال خراسان نیز از این مهم مستثنی نیست كه می توان از این بین به مقام 'هرای' اشاره كرد كه از لحاظ مضمون فضایی حزن انگیز دارد و در فواصل آواز دشتی اجرا می شود. یكی از ویژگی های كلام در موسیقی شمال خراسان، بیان داستان های مختلف و نگاه پندآمیز به این وقایع است كه موجب می شود شنونده در كنار موسیقی، برداشت دیگری نیز داشته باشد و همین مهم سبب شده، موسیقی در شمال خراسان در كنار برداشت هنری در مسایل اجتماعی نیز تاثیرگذار باشد. موسیقی آوازی این سرزمین بیشتر با پرش های ملودیك همراه است كه بر روی فواصل خاصی پافشاری می كند و توام با برگشت های پی در پی موسیقایی است كه از این مهم به عنوان ویژگی موسیقی آوازی نواحی خراسان شمالی یاد می شود. قسمت دیگر موسیقی نواحی خراسان شمالی را بخش موسیقی 'سازی' تشكیل می دهد كه در كنار كلام، نقش مهمی را در بیان فرهنگ و هنر این سرزمین ایفا می كند. ساز دوتار از مهمترین آلات موسیقی این منطقه است. بوجود آمدن این ساز در فرهنگ خراسان بزرگ، قدمت دیرینه ای دارد كه همانگونه كه در مكتوبات تاریخی موجود است به اواسط دوران حكومت صفویه بازمی گردد. دوتار، ساز مضرابی زخمه ای است و بوسیله ضربات مستقیم انگشت نواخته می شود كه همچون بیشتر سازهای مضرابی فلات ایران از یك الگوی ساختاری پیروی می كند و باید به این موضوع اشاره كرد كه عمده ترین تفاوت میان این سازها، صدا دهی و لهجه آنها در تولید صدا است. عمده ترین نغمات و رپرتوآر موسیقی مقامی شمال خراسان توسط دوتار اجرا می شود زیرا در بین سازهای این منطقه، بیشترین قابلیت اجرایی را دارا است و باید گفت این ساز مهمترین نقش را در شناساندن موسیقی این سرزمین به جهانیان ایفا كرده است عمده ترین نغمات و رپرتوآر موسیقی مقامی شمال خراسان توسط دوتار اجرا می شود زیرا در بین سازهای این منطقه، بیشترین قابلیت اجرایی را دارا است و باید گفت این ساز مهمترین نقش را در شناساندن موسیقی این سرزمین به جهانیان ایفا كرده است و از این بین می توان به نوازنده برجسته دوتار شمال خراسان 'حاج قربان سلیمانی' اشاره كرد كه با اجرای بخشی از موسیقی این سرزمین در جشنواره های خارجی نام این موسیقی را در تاریخ هنر جهان ثبت كرد. دیگر سازهای این منطقه سورنا، دهل، قشمه، كمانچه و دایره است كه در كنار اجرای رپرتوآر موسیقی نواحی اجرای موسیقی، بخشی از آیین های اجتماعی را نیز بر عهده دارند كه از این بین می توان به اجرای دوئت (دونوازی) سورنا و دهل در رقص های آیینی این سرزمین اشاره كرد. موسیقی نواحی شمال خراسان با سایقه تاریخی طولانی و برخورداری از قابلیت های خاص موسیقایی، نقش بسزایی در تكامل موسیقی شهری و دستگاهی ایران بر جای گذاشته كه بسیار قابل توجه است.
