هنرمند سنگینه ساز، سفالگری است که اشیاء سفالی خود را از خمیر شیشه ای كه با لعاب قلیایی فیروزه ای لیقه شده است می سازد . در این مقاله با این هنر بیشتر آشنا می شوید. هنر ساختن ظروف به این شیوه هنوز هم پایدار است و كسانی كه این كار را انجام می دهند عتیقه ساز یا سنگینه ساز نامیده می شوند . این قبیل ظروف در اصفهان نظیر كاشان و قم ساخته می شود و بیشتر آن در شهر قم ساخته شده و به زواری كه برای زیارت حضرت معصومه به آن شهرستان می آیند فروخته می شود و این خود جزو سنتها شده كه زوار گلدان یا كاسه ای را از قم خریداری و با خود ببرند و البته نباید فراموش كرد كه مهره های فیروزه ای خمیری (خرمهره) را نیز برای شكون خریداری می كنند . گل اینگونه سفال از 70 تا 80 درصد در كوهی سفید یا چخماق ، ده تا 20 درصد خاك بسیار نرم به نام گل بوته یا گل سفید آنقدر نرم است كه سفالسازان امروزی آن را گل نرم می نامند و 10 درصد خمیر شیشه با همان تركیباتی كه در مورد لعابسازی گفتیم ، ساخته می شود . بهترین گِل چاه ریسه است كه از دهاتی در حدود 80 كیلومتری اصفهان كه معادن فراوانی دازد بدست می آید . پس از آنكه این خاك را كندند مقداری آب روی آن می ریزند و بدین ترتیب دوغابی تهیه می شود كه آن را به وسیلهء پارچه ای صاف می كنند تا ذرات زبر و درشت آن جدا شود . با سنگ چخماق خمیر شیشه به همان طریق كه در لعاب سازی گفتیم عمل می كنند. تمام تركیبات به دقت وزن و آمیخته شده و سپس با پا آن را مالـش می دهند گلـی كه به دسـت می آید كشـش گل خـاك رس معمولی را ندارد ولی می توانند آن را روی چرخ بسازند . كوزه گر معمولی تمام ظرفهای خودش را به صورت یك تكه یا یك فصلی چرخ می كند در صورتی كه سنگینه ساز برایش آسانتر است كه آن را دو تكه یا دو فصلی چرخ كند و حتی شاید هم سه فصلی . یا هر فصل را جداگانه روی چرخ كشیده و می گذارند تا بخشكد . وقتی كه به اندازهء كافی خشك شد گوشه های آن را مرطوب می كنند و آنها را با خمیر اضافی به یكدیگر می چسبانند . پس از اینكه بیشتر خشك شد محل اتصال آنها را با كارد تراش صاف می كنند بـرای اینكه رویـهء آن هموار و متراكم شود تمام ظرف را در داخل دوغاب فرو می برند این كار را لایه ور كردن می گویند ، و یا اینكه از كاسهء كوچك روی آن دوغاب می ریزند . كوزه گر معمولی تمام ظرفهای خودش را به صورت یك تكه یا یك فصلی چرخ می كند در صورتی كه سنگینه ساز برایش آسانتر است كه آن را دو تكه یا دو فصلی چرخ كند و حتی شاید هم سه فصلی . یا هر فصل را جداگانه روی چرخ كشیده و می گذارند تا بخشكد . این لایهء رویی شامل 90 درصد در كوهی سفید بسیار نرم و 7 تا 9 درصد خاك نرم و یك درصد كتیرا است . برای تزیین آن خطوط اساسی طرح را با قلم مو رسم می كنند رنگیزهء آن شامل كرومیت ، منگنز و سیلیكات منیزیم است كه از معدن نزدیك نطنز بدست می آید و آن را سیاه قلم می گویند . وقتی كه خطوط كامل شد لعاب مینایی با رنگهای مختلف بین خطوط سیاه ، رنگ آمیزی می شود و سرانجام همه آن را در لعاب قلیایی كه نود درصد آن از جوهر شیشه ، نه درصد از شیشه شكسته یك درصد كتیراست فرو می برند . پس از اینكه ظرف خوب خشك شد آن را در كورهء لوله ای آتش می دهند . گداز لعاب (صاف شدن لعاب) را می توان از سوراخ كوچكی كه در بالای آتشخانه است دید و پس از آن به تدریج در ظرف سه روز كوره را خنك می كنند تا آنكه لعاب خرد نشود . با رعایت احتیاطات لازم ، لعاب به خوبی روی سطح ظرف می چسبد و این ظاهراً به علت جوهر شیشه ای است كه در تنه و لعاب موجود است . نوع دیگر این كار كندن برجسته (گل برجسته) روی سطح ظرف است كه با ابراز حكاكی انجام می شود . برای برجسته كاری ، در نطنز روش عجیبی به كار می برند . در آنجا نقاش چسب شكر درست كرده و آن را با قلم مو روی خطوط سیاه رنگ كه علامت گلها و سایر نقشهاست می زند . شكر روی سطح آن خشك می شود به طوری كه وقتی تمام سطح آن را برس بزنند زمینهء آن كه شكر روی آن نیست و سفت نشده است به تدریج ساییده شده و از بین می رود . اینقدر برس می زنند تا اینكه زمینه در حدود 15/0 سانتیمتر فرو رفتگی پیدا كند سپس لعاب مینا روی گلها كشیده می شود و همهء آن را در لعاب فیروزه ای فرو می برند . پس از پختن لعابی كه در روی زمینه برس زده شده است قدری سیرتر نشان می دهد در صورتی كه رنگهای مینایی تحت تأثیر لعاب قرار نگرفته اند . سنگینه ساز به استثنای ظروف ، لعابی ، كاشی لعابی هم درست می كند و اخیراً مقره های برق را هم تولید می كند .
