استان لرستان از مناطق باستانی ایران است و آثار دیرینه‌ای را در خود جای داده است. اقوام‌مهاجر در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد در كوهساران زاگرس اسكان یافته و سرزمین بین‌النهرین (درودنواحی امروزی) را تصرف كردند. به استناد نوشته‌های كتیبه‌های بابلی، آشوری و ایلامی، ساكنان كوهساران‌زاگرس طایفه‌هایی مانند: لولوبی، مانایی، كاسی، گوتی، آمادا و پارسوا بوده‌اند. قلعه فلک الافلاک، خرم آباد قلعه فلك الافلاك، خرم‌آباد در میان شهر خرم‌آباد و برفراز یك تپه بزرگ سنگی، قلعه معروف و تاریخی «فلك‌الافلاك» قرار دارد. در زیر تپه‌ای كه قلعه بر روی آن ساخته شده، یك چشمه بزرگ جاری است. قلعه 8 برج دارد و محیط كلی آن 228.60 متر است. ارتفاع بلندترین دیوار آن تا سطح تپه 22.5 متر است. در ورودی قلعه به یك راهرو سرپوشیده منتهی می‌شود كه در سمت غربی آن 2 اتاق و در سمت شرقی آن یك اتاق وجود دارد. این راهرو با شیب كم به صحن اول قلعه مرتبط می‌شود. صحن اول 22.5×31 متر درجهت شمالی - جنوبی است و 8 اتاق دارد. در شمال شرقی آن، راهرویی ساخته شده كه با 7 پله به محوطه‌ای كه چاه معروف نیز در آن واقع شده، منتهی می‌شود. صحن دوم قلعه مستطیل شكل به مساحت 21×29 متر است. طول این صحن در جهت شرقی - غربی است و 16 اتاق دارد. كف اتاق‌ها 1.5 متر بلندتر از كف حیاط است و ورودی آنها، 4 پله دارد. در قسمت جنوبی آن 3 اتاق و 3 كفش كن و در شمال آن، 14 اتاق و 4 كفش‌كن و در سمت شرقی، 5 اتاق و 3 كفش‌كن و در قسمت غربی‌كه تازه‌ساز است 14 اتاق و 2 راهرو وجود دارد. مقبره باباطاهر، خرم آباد مقبره باباطاهر در محله‌ای به همین نام در جنوب خرم‌آباد واقع شده است. سبك بنای مقبره قدیمی است و درِ ورودی آن به سمت جنوب باز می‌شود. ساختمان اصلی آن، هشت ضلعی است. مقبره در وسط بنا قرار دارد و روی آن، ضریحی چوبی قرار داده شده است. به اعتقاد اهالی خرم‌آباد، این قبر به باباطاهرعریان شاعر مشهور تعلق دارد كه دوبیتی‌های خود را به زبان لری سروده است. سنگ نوشته قرن ششم، خرم‌آباد در جنوب شرقی راه خرم‌آباد به خوزستان و در شمال خرابه‌های «شاپورخواست«، سنگ نوشته‌ای به شكل مكعب مستطیل منسوب به قرن ششم هجری قمری پا برجا مانده است. روی سطح جنوب شرقی 5 سطر، بر سطح جنوب غربی 6 سطر و بر سطح شمال غربی 4 سطر و بر آخرین وجه نیز 4 سطر با خط نیم كوفی و نسخ، به طور برجسته حجاری شده است. این سنگ نوشته به یكی از امرای «سلطان محمود بن محمد بن ملكشاه سلجوقی» به نام «ابوسعید برسق كبیر» مربوط است و در سال 513 هجری‌قمری نقد شده است. موضوع این كتیبه دو فرمان منع مردم از پوشیدن لباس ابریشمی و اجازه علف چرانی به دامداران است. تپه سراب ناوه کش، خرم آباد در مركز روستای سراب ناوه‌كش تپه بزرگی وجود دارد كه در مقطع جنوبی آن، قسمتی از دیوار پیدا شده كه با سنگ‌های بزرگ و ملاط و قلوه‌سنگ ساخته شده است. این بنا ممكن است قسمتی از یك قلعه بزرگ دوره ساسانی باشد. در فراز تپه نیز انبوهی از سفال شكسته وجود دارد . نقاشی‌های غار دوشه، خرم‌آباد در بالای كوه دوشه بر دیوارهای غار دوشه نقاشی هایی به چشم می‌خورد كه بیانگر بخش دیگری از تاریخ سكونت بشر در این خطه از سرزمین ایران است. نقاشی‌های غار دوشه از تجسم كامل‌تری برخوردار هستند و رزم انسان‌ها به صورت گروهی، تن به تن، سواره و پیاده را نشان می‌دهد. این نقاشی‌ها قدرت تخیل هنرمندان آن دوره را مشخص می‌سازد. سنگ نوشته سراب چنگایی، خرم آباد سراب چنگایی خرم‌آباد، چشمه‌ای بزرگ و پر آب است كه در شرق آن روی‌صخره بزرگی تاریخ كشت گل‌های نیلوفری نوشته شده است. كتیبه دو لوحه همجوار دارد كه در سمت راست آن‌نوشته هایی در 4 سطر و در سمت چپ آن، دو سطر نقد شده است و اندازه كل آن 85×102 سانتی متر است. طبق این سند، در سال 1131 هجری قمری، به فرمان یكی از والیان لرستان كه از سراب نیلوفر كرمانشاه دیدن‌كرده بود، مقداری گل نیلوفر در این چشمه كاشته شده است. تپه‌های باباخانی و تخته چراغ، خرم‌آباد در فاصله یك كیلومتری دهانه شمالی «سنگ موسی« در بخش چگنی‌خرم‌آباد، دو تپه به فاصله 200 متر از یكدیگر قرار دارند كه تپه شرقی را «باباخانی« و تپه غربی را «تخته چراغ« می‌گویند. روی هر دو تپه، سفال‌های شكسته بسیار وجود دارد. همچنین آثار یك بنای آجری نیز روی تپه‌باباخانی مشهود است. به احتمال زیاد، طبقه اول تپه‌ها به دوره اسلامی و طبقات زیرین آن به دوره‌های پیش از اسلام مربوط است. تپه كرگونه، خرم‌آباد این تپه در شمال دهستان «تشكن« از توابع بخش چگنی خرم‌آباد و در دامنه سفید كوه واقع‌شده است. از این تپه، انواع ابزارهای سنگی مانند: تیغ چاقو و قطعات سفال به رنگ‌های مختلف كه برخی از آنها به دوره شوش اول مربوط می‌شود، یافت شده است. مقبره جلاله، خرم آباد در فاصله 6 كیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد و در فاصله یك‌متری از معبد مهری، مقبره‌معروف محمد جلاله قرار دارد. بنای اصلی مقبره چهار ضلعی است و طول هر یك از اضلاع آن 3.5 متر است. روی گور و در داخل مقبره سنگ نبشته‌ای وجود ندارد. مقبره حیات‌الغیب، خرم آباد مقبره «حیات الغیب« در 50 كیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد و در روستای «قالبی» واقع شده است. در ورودی مقبره از شمال گشوده می‌شود و كفش‌كن آن، 5 پله بالاتر از كف مقبره است. قبر در گوشه جنوب شرقی مقبره قرار دارد. در دیوار جنوبی، محرابی به بلندی 2.1 متر با حاشیه گچ‌بری است. این بنایكبار به دستور محمود میرزای قاجار تعمیر شد كه تاریخ آن بر روی یكی از سنگ‌ها نوشته شده است. مقبره فلك‌الدین، خرم آباد مقبره فلك‌الدین در شمال غربی خرم آباد در داخل گورستان روستای فلك‌الدین قراردارد. این مقبره به فلك‌الدین حسین بن بدرالدین مسعود از اتابكان لر كوچك تعلق دارد و مورد احترام مردم است. مردم بومی هر گاه چیزی را گم كنند، به كنار قبر می‌روند و می‌گویند: ای برادر ، فلك‌الدین، گمشده مرا بده. قلعه بهرام، خرم‌آباد درجنوب روستای «جلگه خلج« خرم‌آباد در تنگه مسیر رود «كشگان«، آثار دژ و حصاری قدیمی باقی مانده است. دهانه دره با دیواری از سنگ و ملاط محصور شده و تنها یك در دارد. بالای دره نیز، چند دیوار دیده می‌شود. این قلعه به نام «بهرام« مشهور است و موقعیت استثنایی دارد. قلعه بهرام در شمارقلعه‌های مهم دوران باستانی ایران است كه ارزش‌های جهانگردی قابل توجهی دارد. قلعه منگره، خرم‌آباد قلعه منگره یكی از دژهای مهم و تاریخی خرم‌آباد است كه بر روی قله‌ای به نام «دز» درغرب روستای گرداب ساخته شده و به نیمه دوم قرن پنجم هجری قمری مربوط است قلعه نزدیك به 2 هزار متر مربع مساحت و 12 اتاق دارد كه طول و عرض هر یك از آنها 4.50×5.50 متر است. در ضلع شرقی، چهار مخزن ذخیره آب كنده شده كه روی آن را با نوعی ساروج پوشانده‌اند. این قلعه تا سال 795 هجری قمری، یعنی تا هنگام حمله امیر تیمور به لرستان، اهمیت نظامی خو را حفظ كرده بود. اكنون تنها دیوار و تاق‌های فروریخته‌قلعه بر جای مانده است. قلعه شهنشاه (گوشه) ، خرم‌آباد در روستای گوشه خرم‌آباد، قلعه‌ای قدیمی وجود دارد كه از سنگ گچ ساخته‌شده است. این قلعه صحن در ابعاد 12×25 متر، 15 اتاق نشیمن و رواق دارد. هر اتاق را دیواری به دو قسمت‌تقسیم می‌كند كه برای نگاهداری چار پایان و استراحت كاروانیان ساخته شده است. دیوار قلعه 5 متر بلندی دارد.در گوشه جنوب غربی، پله‌هایی سنگی برای دسترسی به پشت‌بام قلعه ساخته شده است. گورستان هره باغ، خرم آباد این گورستان روی تپه‌ای در روستای «هره باغ» در شرق روستای بزرگ «یارآباد» خرم‌آباد واقع شده است. برخی از سنگ قبرهای این گورستان با خط كوفی حجاری شده‌اند كه تاریخ آنها به سده‌های پنجم و ششم هجری مربوط می‌شود. قبر «شیخ مهدی» در این گورستان، مورد احترام اهالی می‌باشد. پل شاپوری، خرم‌آباد در فاصله 2 كیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد و در غرب شهر قدیمی «ایزدخواست» یكی از شاهكارهای معماری و پل‌سازی دوره ساسانی باقیمانده است. این پل 28 تاق در جهت غربی، شرقی داشت كه امروزه فقط 6 تاق آن باقی مانده است. سطح هر پایه 66متر (6×11) و ارتفاع كنونی آن 16 متر است. تاق‌ها باسنگ‌های حجاری شده، ساخته شده‌اند. مصالح بنا از سنگ و ملاط تركیبی است كه اكنون نیز جداكردن آن ازسنگ‌ها به سختی امكان‌پذیر است. سراب چنگالی، خرم‌آباد سراب چنگالی از جمله دیدنی‌های شهرستان خرم‌آباد است كه نیلوفرهای آبی آن بسیار زیبا می‌باشد. گل‌های نیلوفر از گردشگاه نیلوفر كرمانشاه به این سراب انتقال و پرورش داده شده است. سراب كیو، خرم‌آباد سراب كیو شامل دریاچه، جنگل‌های مصنوعی و امكانات تفریحی برای كودكان است. رنگ آب این چشمه‌كبود یا آبی تیره است و از همین رو آن را «كیو» یا «كبود آب» می‌نامند. تپه‌های چغاسبز و كفتارلو، كوهدشت این دو تپه باستانی در دهستان رومشكان كوهدشت واقع شده است. آثار به دست آمده از تپه چغاسبز، با ظروف شوش اول مطابقت دارند. تپه كفتارلو نیز در فاصله 5 كیلومتری شمال تپه‌چغاسبز قرار دارد. از قسمت‌های كاوش شده این تپه، كوزه، دیگ و خمره‌هایی با نقش پرنده و نقش‌های ساده و بدون نقش كشف شده است. تپه درکه، کوهدشت تپه دركه یكی از تپه‌های مهم پیش از تاریخ است كه در فاصله 24 كیلومتری دهكده «ابوالوفا» در كوهدشت واقع شده است. ساختمان تمامی این تپه از چینه و خشت بوده است. از طبقه میانی تپه، ظروف سفالی و برخی ظروف مفرغی یافت شده كه سفال‌های آن به رنگ قرمز و مشابه ظروف سه پایه داری‌هستند كه پروفسور «گریشمن» آنها را از طبقه سوم «تپه گیان» بیرون آورده بود. ظروف سه پایه‌دار، دارای نقش‌هایی به شكل سبد باف هستند . قلعه چنگری، كوهدشت «چنگری» نام كوهی است كه از شمال شرقی كوهدشت شروع می‌شود و تا كنار رود سیمره امتداد می‌یابد. بر بالای قله‌های این كوه، آثار چند قلعه باقی مانده كه مهم ترین آنها، قلعه چنگری است‌كه روی قله‌ای مشرف به دشت كوهدشت ساخته شده است. از این قلعه، اثری به طول و عرض 75×100 مترباقی مانده است. این قلعه ظاهرا بزرگ‌ترین قلعه «مادانرود» در منطقه لرستان بوده است. این قلعه در گذشته از دو قسمت تشكیل می‌شده است كه هر قسمت آن چند اتاق بزرگ و كوچك داشته ولی در حال حاضر تنها دیوارهای شمالی آن باقی مانده است. قلعه كورگان، كوهدشت بر فراز قله‌های «دوشه« (دو شاه) در كوهدشت دو قلعه به همین نام ساخته شده است. اولی قلعه‌ای نسبتا بزرگ است كه قسمتی از دیواره شمالی آن بر تیغه كوه باقی مانده و آثار دیواره‌های دیگر آن نیز پیداست. در ورودی قلعه در جهت دیوار جنوبی قلعه ساخته شده است و در داخل قلعه، سه حوض بزرگ برای ذخیره آب كنده شده است. دومین قلعه نیز از لحاظ سبك ساختمان، مانند قلعه اولی است و در شرق آن ساخته‌شده است و چون در هر یك از آنها شاهی می‌زیست به «قلعه دوشه» مشهور شده‌اند. قلعه منیژه، كوهدشت قلعه منیژه بر فراز قله‌ای از كوه سرسرخن كوهدشت واقع شده است. طول باروی قلعه‌متجاوز از یکصد متر است كه در قسمت شمال آن آثار چند اتاق باقی مانده است. در قسمت جنوبی اتاق‌ها، آثار یك مخزن بزرگ آب به جا مانده است. راه ورود به قلعه فقط از سمت دره است. اهمیت این قلعه در تسلط آن بر دره‌های اطراف و وسعت دید جالب توجه آن است كه موجب حیرت بینندگان می‌گردد. در داخل قلعه، نقبی عجیب و جالب توجه وجود دارد كه دهانه آن تا 10 متر به طرف شرق و جنوب، شیبی تند و 15 متر عمق دارد. در انتهای راهرو، چاهی به عمق 22 متر به جا مانده است. از این محل سكه‌هایی بدست آمده‌اند به دوره اشكانی‌مربوط می‌شوند. تپه خانجان‌خانی، بروجرد در جنوب دهستان ده پیر تپه خانجان خانی قرار گرفته و دارای آثار سفالی ساسانی است. كوزه‌های محتوی استخوان، از قسمت‌های بریده آن پیدا شده است. روی این تپه، قبری قرار دارد كه مورد احترام اهالی است و به «سرمگو» مشهور می‌باشد. پایه ستون‌های سنگی متعدد موجود این محل، به دوره پارت‌ها مربوط است. از آثار دوره اسلامی نیز سنگ قبرهایی به خط كوفی یافت شده است. مسجد سلطانی ، بروجرد این مسجد كه به «مسجد شاه» نیز معروف است، از یادگارهای دوره فتحعلی‌شاه قاجاراست. صحن مسجد با طول و عرض 47×61 متر با حوضی در میان، سه درگاه بزرگ دارد. درگاه شمالی تاق‌مُقَرَنس زیبایی دارد كه با كاشی و گچ‌كاری آذین شده و دری دو لنگه‌دارد. بر بالای لنگه چپ در، جملاتی از پیغمبر(ص)نوشته شده است. تاریخ آن 1291 هجری قمری است مسجد سلطانی بروجرد، یكی از حوزه‌های علمیه دینی فعال ایران است كه 16 حجره دارد. این حجره‌هادرهای اُرسی مشبك دارند كه هر یك شاهكاری از نوع درهای مشبك هستند. بر ایوان غربی و بر دیوار جنوبی‌ایوان، سنگ نبشته‌ای از زمان فتحعلی شاه قاجار باقی مانده كه نشان می‌دهد، در زمان حكومت محمد تقی میرزاحسام السلطنه برای رفاه اهالی بروجرد، مالیات خبازان را بخشیده‌اند. این مسجد از مهم‌ترین مساجد استان لرستان است كه از لحاظ قدمت تاریخی و معماری قابل توجه است. مرحوم آیت الله العظمی بروجردی از مدرسانی است كه در این حوزه تدریس كرده‌اند و سال‌ها رهبر شیعیان جهان بوده‌اند.
