قبل از استفاده از هر نرم افزاری ( اعم از متن باز یا متن بسته ) می بایست از مجوز بکارگیری آن کاملاً مطلع بوده و ضوابط آن را رعایت نماییم . لذا آگاهی از مجوز های آزاد / متن باز می تواند کمک زیادی در انتخاب و بکارگیری و توسعه فناوری اطلاعات مبتنی بر نرم افزارهای متن باز نماید . مطالعه این مجوز ها به عموم کاربران ، پشتیبانان ، توسعه دهندگان ، تولید کنندگان و همه دست اندرکاران صنعت نرم افزار توصیه می شود . پرکاربرد ترین و مشهور ترین مجوزهای متن باز عبارتند از : GPL,GFDL,BSD در این مقاله به شرح مجوز GPL می پردازیم. آزادی و تضمین آزادی دیدگاهی که بنیاد نرم افزار آزاد _ که از این به بعد آن را FSF معادل Free Software Foundation می نامیم . _ درباره آزادی لازم در رابطه با نرم افزار دارد در پروانه GNU (General Public License ) ک می توان آن را « پروانه جامع همگانی گنو » ترجمه کرد . نام متداول این پروانه GNU GPL است و ترجمه آن در زبان فارسی معمول نیست . نگاهی به آمار پروژه های میزبانی شده در سایت Freshmeat.net نشان می دهد که 68 درصد پروژه ها با پروانه GPL ثبت شده اند .در ادامه سعی می کنیم دلایل محبوبیت این پروانه بین توسعه دهندگان نرم افزارهای آزاد و متن باز را بررسی کنیم . دیدگاه GPL نتیجه نوع نگاه FSF به موضوع نرم افزار است؛ بنا بر نظرFSF یک نرم افزار برای آنکه نرم افزار آزاد به حساب آید باید چهار نوع آزادی برای کاربران فراهم آورد که عبارتند از : آزادی 0: آزادی اجرای برنامه برای هر منظوری آزادی 1: آزادی مطالعه و بررسی چگونگی عملکرد برنامه و تغییر آن برای نیاز خود، دسترسی به کد منبع یک پیش شرط برای این آزادی می باشد. آزادی 2: آزادی توزیع مجدد کپی هایی از آن، به این ترتیب شما می توانید به همسایگان اطرافیان خود کمک کنید. آزادی 3: آزادی بهبود برنامه و انتشار این تغییرات برای عموم، بدین وسیله تمام جامعه از آن بهره می برند. دسترسی به کد منبع یک پیش شرط برای این آزادی می باشد. در مقدمه پروانه تصریح شده است که قصد GPL دفاع از آزادی های برنامه نویسان، توسعه دهندگان و کاربران است. همان آزادی ها کهFSF برآنها تأکید دارد، اما این ها امکاناتی هستند که هر نرم افزاری که با کد منبع و در عرصه عمومی، بی هیچ مجوزی منتشر شود هم به افراد می دهد به عنوان نمونه پروانهBSD هیچ محدودیتی برای نوع انتشار مجدد نرم افزار های منتشر شده با آن پروانه در نظر نگرفته اماGPL تأکید می کند که محدودیت هایی وضع کرده تا از سلب حقوق افرادی که از این مجوز برای توزیع نرم افزارشان استفاده می کنند جلوگیری کند . گروهی، از جمله طرفداران پروانه BSD معتقدند که هر نوع محدودیتی حتی اگر برای تضمین آزاد ماندن نرم افزار وضع شود، در واقع آزادی را مخدوش کرده است . می توان گفت این اختلاف دیدگاه، تفاوت نظری تفکر حاکم بر پروانه GPL در مقابل طرز فکر ارائه دهنده پروانه BSD است که یکی آزادی را بدون تضمین آن ناقص و دیگری آزادی را با هر تضمینی برای آن مخدوش می داند . شیوه حقوقی از متن پروانه GPL مشخص است که با وجود تلاش برای رعایت اعتبار حقوقی، متن، لحنی صمیمی و بی پیرایه دارد. نویسندگان پروانه بیش از اینکه به قطعیت استدلالشان در دادگاه فکر کنند در پی انتقال مفهوم مورد نظرشان به کاربران پروانه اند. در نتیجه پروانه از لغات و اصلاحات خشک و پیچیده حقوقی خالی است و بجای آن با کلماتی ساده و واضح بنا شده است. GPL در جای جای خود اشاره می کن که برای تعهد به این پروانه، کافیست به آن، یا در حقیقت به دیدگاه پشت متن، عمل شود. و اینکه نیازی نیست در پی این باشیم که آیا دیگران هم به تعهد خود عمل می کنند یا نه. این موضوعی مربوط به ما نیست . به عبارت دیگر ما را از تفحص در کار دیگران باز می دارد. عملی که در بسیاری از مجوزهای دیگر افراد را تشویق به انجام آن و گزارش موارد خلاف تعهد در ازای دریافت جایزه می کند . GPL بر بستر قانون حق تألیف تعهد نامه ای را فراهم می آورد که بجای محدود کردن دانش برای کسب سود مادی، تنها در کف یکی ، امکان انتقال ، انتشار و ارتقاء دانش را فراهم می آورد. پول در آوردن هم مزموم نیست به شرط اینکه به منافع تکثیر دانش در جوامع لطمه نزد . GPL در جای جای خود اشاره می کن که برای تعهد به این پروانه، کافیست به آن، یا در حقیقت به دیدگاه پشت متن، عمل شود. و اینکه نیازی نیست در پی این باشیم که آیا دیگران هم به تعهد خود عمل می کنند یا نه علاوه بر این در پروانه GPL مشخص شده است که توزیع کننده نرم افزار با این مجوز هیچ گونه تعهدی در قبال برنامه ندارد . برنامه « همان است که هست » و توزیع کننده مسئولیتی در قبال اجرا یا برای پشتیبانی از نرم افزار بر عهده نمی گیرد . مگر آنکه در قراردادی جدا چنین مسئولیتی تأیید شود . نتایج وقتی نرم افزاری با پروانه GPL منتشر می شود فضایی چند وجهی در اطراف آن شکل می گیرد . از یک طرف امکان بی پایان توزیع و ارتقاء آن پدید می آید . از طرف دیگر همواره نرم افزار خصوصیات نرم افزار آزاد را با تعریف FSF حفظ خواهد کرد . همچنین امکان انواع خدمات رسانی مربوط به آن نرم افزار را از توسعه آن در شاخه های خاص _ البته اگر چنین قابلیت هایی داشته باشد _ تا پشتیبانی فنی شکل می گیرد . چنین فضایی امکان می دهد تا نرم افزار به جای اینکه به ابزار کاسبی کاسبکاران _ بخوانید Businessman _ تبدیل گردد . به وسیله کسب در آمد برنامه نویسان در ازای خدماتی که ارائه می دهند بدل شود . علاوه بر این ، روح حاکم بر GPL افراد را تشویق می کند تا بجای جستجو در کارهای غلط دیگران ، کار خود را درست انجام دهند و در اختیار بقیه افراد جامعه بگذارند . تمام این ها و مهمتر از همه روح انسانی و اخلاق گرای پروانه GPL می تواند دلایل محبوبیتش درمیان برنامه نویسان باشد .
