مخمل مهتاب بود اين يا طنين بال قو

به‌بهانه‌ي تولد غلامحسين بنان - خالق الهه‌ي ناز

مخمل مهتاب بود اين يا طنين بال قو پرنيان ِ ناز ِ آواز ِ سراپا حال او؟*

امروز تولد غلامحسين بنان است هنرمندي كه از اساتيد بلامنازع موسيقي آوازي ايران به‌شمار مي‌آيد و آثار او به‌طور قطع از ماندگارترين آثار موسيقي آوازي ايران است.

استاد غلامحسين بنان در 10 ارديبهشت ماه سال 1290 خورشيدي در تهران، در خانواده‌اي اهل هنر و فرهنگ به دنيا آمد؛ پدر او کريم خان بنان الدوله نوري، از ديوانيان و داراي آوازي خوش بود و مادرش دختر شاهزاده محمد تقي ميرزا رکني (رکن الدوله)، برادر ناصرالدين شاه يا پسر محمدشاه قاجار، با نواختن پيانو آشنا بود.

غلامحسين بنان از شش سالگي به توصيه استاد ني‌داوود به‌خوانندگي و نوازندگي ارگ و پيانو پرداخت، او در اين راه از راهنمايي هاي مادرش که پيانو را بسيار خوب مي نواخت بهره ها گرفت؛ اولين استاد او پدرش بود و "ميرزا طاهر ضياءذاکرين رثايي" و "ناصر سيف" از ديگر استادهاي او بودند.

وي در سال 1315 خورشيدي به‌ سمت بايگان در اداره کل کشاورزي استخدام شد و بعد از چندي به شرکت ايران بار که مرکز آن در اهواز بود، منتقل و پس از چند سال به معاونت آن اداره منسوب شد. در سال 1321 به تهران آمد و به پيشنهاد مرحوم فرخ که وزير خواربار بود، به‌ سمت منشي مخصوص وزير به کار پرداخت.

بنان بعد از تغيير کابينه، به اداره کل غله و نان منتقل شد و چندي کفالت اداره دفتر و کارگزيني و مدتي هم مسؤوليت تحويل کوپن نان تهران را بر عهده داشت؛ غلام حسين بنان در سال 1321، دو سال پس از بنياد نخستين فرستنده راديويي در ايران، خوانندگي را در راديو آغاز کرد. درآن زمان، روح‌الله خالقي مسؤوليت راديو را بر عهده داشت.

از سال1321 صداي غلامحسين بنان، همراه با همکاري جمعي از هنرمندان ديگر، از راديو تهران به گوش مردم ايران رسيد و ديري نگذشت که نام بنان زبانزد همگان شد و شيفتگان فراواني در سراسر کشور پيدا کرد، در سال 1332 به پيشنهاد خالقي به اداره کل هنرهاي زيباي کشور منتقل و به سمت استاد آواز هنرستان موسيقي ملي به کار مشغول و در سال 1334 رييس شوراي موسيقي راديو شد.

خالقي او را در ارکستر انجمن موسيقي شرکت داد؛ با بنياد برنامه "گل‌هاي راديو" از سوي "داود پيرنيا"، عرصه تازه و گسترده‌اي براي آواز خواني بنان پديد آمد، او پانزده سال تمام (1350-1335) پاي ثابت در بخش‌هاي مختلف اين برنامه - گلهاي رنگارنگ، گلهاي جاويدان، يک شاخه گل و... - بود.

بنان در آغاز کار در راديو، تنها "آواز" مي‌خواند، ولي چندي بعد به توصيه خالقي، پذيرفت که "تصنيف " نيز بخواند، او با اين کار نه‌تنها به تصنيف‌هاي دوره مشروطيت جلوه و جلاي تازه بخشيد، بلکه آهنگسازان سنتي را نيز به ساخت و پرداخت تصنيف‌هاي ارزشمند برانگيخت.

بنان در طول فعاليت هنري خود، حدود 450 آهنگ را اجرا کرد و آنچه که امتياز مسلم صداي او را پديد مي‌آورد، زير و بم‌ها و تحريرات صداي او است که مخصوص به خود اوست؛ او نه‌تنها در آواز قديمي و کلاسيک ايران استاد بود بلکه در نغمات جديد و مدرن ايران نيز تسلط کامل داشت، تصنيف زيبا و روح پرور "الهه ناز" او بهترين معرف اين ادعاست.

تصنيف‌هايي که با صداي او به يادگار مانده است از بهترين آفريده‌ها در قلمرو موسيقي سنتي به شمار مي‌روند. در اين ميان مي‌توان از فراگيرترين آنها مانند "حالا چرا"، آهنگ، خالقي و شعر، شهريار، "روز ازل" با شعرهاي مرتضي محجويي و رهي معيري، "مي ناب و جام جم" - خالقي و حافظ، "عاشقي شيدا" - تجويدي و منير طه-، و "الهه ناز"، اکبر محسني و کريم فکور - و همچنين سرود "اي ايران" - خالقي و حسين گل گلاب، دلنشين‌ترين يادگاري است که با صداي بنان برجاي مانده است.

بنان در سال 1336 در يک سانحه اتومبيل، يکي از چشمان خود را از دست داد، ولي پس از آن نيز همچنان به خواندن ادامه مي‌داد؛ از سال 1345 به مرور از حجم خواندن خود کاست و چند سال بعد خود را بازنشسته کرد.

او مدت‌ها مبتلا به ناراحتي جهاز هاضمه بود، از طرف ديگر حنجره‌اش نيز آمادگي بيان نيازهاي درونيش را نداشت و به همين دليل اندک اندک از خواندن اجتناب ورزيد و از صحنه هنر کنار کشيد و حدود 20 سال آخر عمر را تقريبا فعاليت چشم گيري نداشت، او سرانجام درساعت 7 بعد از ظهر پنجشنبه، هشتم اسفندماه سال 1364 خورشيدي در بيمارستان ايرانمهر قلهک ديده از جهان فرو بست