توجهی که در طب سنتی ایران نسبت به تغذیه اصولی می شود، در کمتر مکتبی دیده می شود. معصومان(ع) نیز اهمیت فوق العاده تغذیه سالم را به ما گوشزد کرده اند. رسول اکرم(ص) فرموده اند: «معده، خانه تمام دردها و بیماری هاست.» در عین حال، پیشگیری، بهداشت و درمان بیماری های جسم و روان انسان ها میسر نخواهد شد مگر در شرایطی که خوردن و آشامیدن شان سالم و کامل باشد. بنابراین بهتر است به گونه ای خوردنی ها و آشامیدنی ها را تهیه و میل کنیم که علاوه بر سیرکنندگی، نقش اصلاحی و دارویی نیز در بدنمان داشته باشند. اصول طب سنتی هندوستان، چین، آفریقا، یونان و ایران همگی بر پایه تغذیه سالم و مضر یا مصلح بودن مواد غذایی است. منظور از مصلح، نوعی ماده غذایی یا گیاه دارویی است که مصرف آن همراه غذای موردنظر، در اصلاح و تعدیل عوارض جانبی احتمالی آن غذا موثر خواهد بود و در ضمن، هضم غذا را بهتر کرده و خواص، فواید، جذب و اثرگذاری آن را در بدن بیشتر خواهد کرد. هیچ می دانید پرمصرف ترین مصلح هایی که در طول هفته میل می کنید، چیست؟ به عنوان نمونه هنگامی که به آبگوشت ادویه افزوده می شود، جدا از اینکه طعم خوبی به آن می دهد، باعث می شود که نفاخ بودن این غذا نیز از بین برود. این سازگاری و ناسازگاری های مواد در کتاب قانون ابن سینا و مخزن الدویه عقیلی شیرازی آورده شده و من نیز قصد دارم در این نوشته به اختصار به آنها اشاره کنم. ● نقش گیاهان معطر گیاهانی که دارای رایحه و اسانس هستند، زیاد همراه غذاها استفاده می شوند و به هضم غذا کمک می کنند. این گیاهان مانند نعناع، گشنیز، شوید، کاری، آویشن و.... به صورت ادویه، خشک یا تازه مورد استفاده قرار می گیرند. در نتیجه، نقش آنها در کاهش نفخ و گازهای ایجادشده و دل درد بسیار موثر است و باعث هضم و جذب بهتر غذا می شود. اما نکته قابل توجه این است که میزان اثر آنها با هم متفاوت است. برخی گیاهان از اثر بیشتر، برخی متوسط و برخی دیگر از اثر ضعیفی برخوردارند. نکته بعدی این است که هر کدام از این گیاهان عطری متفاوت دارند و به همین دلیل افزودن این گیاهان در هر غذایی مناسب نیست. ● خاصیت نعناع و گشنیز هر گیاه معطری در چندین اثر، از جمله خواص ضددرد، ضداسپاسم، ضدمیکروب، ضدنفخ و تقویت معده دخالت دارد. یکی از پرمصرف ترین گیاهانی که به عنوان گیاه دارویی و مصلح غذایی مورد استفاده قرار می گیرد، نعناع است که یکی از خواص مهمش ضدنفخ بودن است و به همین دلیل مصرف آن به همه سنین توصیه می شود. گیاه بعدی گشنیز است که برگ و دانه این گیاه به شکل های متفاوتی به غذا افزوده می شوند. از خواص گشنیز می توان به ضدنفخ و ضددردبودن آن اشاره کرد. این گیاه را می توان هم به غذا اضافه کرد و هم در کنار غذا از آن بهره برد. ● ۳۰ خاصیت کاری یکی از پرمصرف ترین ادویه های شرق و غرب، کاری است. کاری از حدود ۲۰ گیاه اسانس دار تشکیل شده که قسمت اعظم آن را زردچوبه تشکیل می دهد. براساس تحقیقات صورت گرفته، ثابت شده است که اسانس این ادویه دارای بیش از ۳۰ خاصیت (هضم کننده، مسکن، آنتی اکسیدان، صفراآور، محافظ کبد و ...) است. ادویه کاری به غیر از اینکه به غذا طعم و عطر خوبی می بخشد، برخی از سموم کبد را نیز خنثی می کند و اثر موادی را که باعث ایجاد سرطان می شوند، از بین می برد. همچنین عضلاتی را که دچار اسپاسم یا گرفتگی شده اند، شل می کند و درد را تسکین می دهد. ● به چلوکباب تان سماق بزنید ! از گذشته های دور در ایران همراه چلوکباب و برخی از غذاها، سماق استفاده می شده است. امروزه مقالات متعددی حاکی از آن است که این ماده خاصیتی چندکاره دارد و مواد موجود در آن خواص ضدمیکروبی بسیار قوی دارند. به عنوان نمونه، از آنجا که گوشت مورد استفاده برای طبخ کباب چرب است، سماق موحب کاهش کلسترول و جذب چربی موجود در آن می شود. همچنین سماق آلودگی موجود در گوشت را از بین می برد و از طرفی خاصیتی قابض دارد؛ یعنی اگر التهابات یا زخم هایی در مسیر لوله گوارش باشد تا حدودی موجب بهبود آنها شده و محافظ خوبی برای کبد است. ● گلپر، مصلح باقلا گیاه گلپر از خانواده جعفری است و دانه (میوه های) آن دارای اسانس است. این گیاه فقط در ایران می روید و از قدیم برای معطرکردن و طعم بخشیدن به غذا مورد استفاده بوده است. برای استفاده از گلپر باید دانه های آن را پودر کرد و سپس به صورت مستقیم یا مخلوط با گیاهان دیگر - به خصوص به شکل ادویه جات ایرانی - مورد استفاده قرار داد. گلپر گذشته از اینکه هضم کننده خوبی است؛ مقوی معده، ضدمیکروب و ضداسپاسم است و خاصیت ضدنفخ قوی دارد. به همین دلیل، معمولا آن را به باقلا که نفاخ است، می افزایند. ● خاصیت فلفل سیاه فلفل سیاه پودر حاصل از دانه های درختی است که موطن آن هندوستان و برخی کشورهای شرقی است. جالب است بدانید که درخت فلفل در ایران نمی روید و از اقلام گیاهی وارداتی است. فلفل سیاه علاوه بر تندکردن غذا، دارای خاصیت ضدنفخ و ضداسپاسم بوده و محرک خوبی برای معده است. در ضمن فلفل سیاه هضم کننده مناسبی برای غذا به شمار می رود و خاصیت معرق دارد و باعث گرم کردن بدن می شود و مصرف آن در سرماخوردگی مفید است. فلفل سیاه با فلفل سبز و قرمز کاملا متفاوت است و از نظر خواص هم اینها ارتباطی به هم ندارند. ● فایده آویشن آویشن یکی از گیاهان معطری است که از قدیم به عنوان یک گیاه دارویی - غذایی کاربرد داشته است. اکثر خواص آن مربوط به اسانس برگ های آن است که بویی بسیار نافذ و قوی دارد. این اسانس، خاصیت ضدمیکروب و ضدقارچ نیز دارد. همچنین برای هضم غذا بسیار مفید بوده و به عملکرد بهتر معده کمک می کند. به همین دلیل، در غذاهای متعددی مورد استفاده قرار می گیرد. آویشن گذشته از اثرات ضددرد، ضدنفخ و ضداسپاسمی که دارد، دارای خواص ضدحساسیت و ضدسرفه و ضداحتقان (گرفتگی بینی) و خلط آوری نیز هست و توصیه می شود که همراه با غذا مصرف شود.
