نویسنده/ مترجم: ژان ژاک روسو/ غلامحسین زیرک زاده اثر مشهور روسو در امر تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان کتاب «امیل» است که بصورت شبه رمان نگاشته شده و در داستان کتاب، روسو تربیت کودکی فرضی به نام «امیل» را به عهده میگیرد و او را تا سن 25 سالگی همراهی میکند، البته خود روسو هم در ابتدای کتاب به آرمانی بودن نظر خود معترف است. وی اعمال تربیتی این کودک را منطبق بر نظریاتش جلو می برد. از بدو تولد این کودک تمام وظایف مادر در قبال او توضیح داده می شود. از نظر روسو جامعه در راه رسیدن خود به سوی تمدن، همواره از طبیعت انسانی دور شده، به تجمل رو کرده و در بند چیزهای ساختگی گرفتار آمده است. از این رو هر گونه تاثیر آن بر اساس طبیعت، یعنی کودک، اثری تباه کننده دارد. بنابراین کودک همیشه تحت نظر مربی قرار دارد. اولین کار مربی شناخت کودک و مراحل رشد طبیعی اوست و توجه به این نکته که کودک با بزرگسال متفاوت است؛ «اینکه فکر نکنیم کودکان نیز مانند ما فکر می کنند و آنها خصوصیات افراد بالغ را دارند. خود کودک، روحیاتش و احساساتش بررسی شود و طبق آن برنامه های تربیتی آماده شود». در حقیقت مربی مواظب کودک است و او را دور از جامعه، در محیطی بسته و با توجه به تفاوت های فردی اش تربیت می کند. «البته روسو جامعه ای را رد می کند که طبیعت انسان، آزادی و حق او را نادیده می گیرد». امیل تا دوازده سالگی به دور از هرگونه کتاب و هر آموزشی بزرگ می شود. چون از نظر روسو کودک تا قبل از دوازده سالگی معنی چیزی را که می خواند یا به او آموزش می دهند نمی داند و فقط به صورت طوطی وار آن را حفظ می کند و نمی تواند درمورد آن قضاوت کند. اگر کودک سؤالی بپرسد مربی به آن پاسخ نمی دهد، زیرا این پاسخ دادن به سؤال کودک او را از فکر کردن باز می دارد و در عوض «با پرسیدن پرسش های هدایت کننده او را راهنمایی می کند تا خودش مشکل را بگشاید.» روسو بعد از دوازده سالگی آموزش رسمی و عمومی را توصیه می کند. از نظر وی همه انسان ها با هم برابرند بنابراین در مورد انتخاب مدرسه و نحوه آموزش نیز نباید بین افراد ثروتمند و فقیر تبعیضی قائل شد. براین اساس تأکید زیادی بر دمکراسی، آزادی فردی و تعلیم و تربیت فردی و سپس تعلیم و تربیت ملی دارد. البته شرایطی را نیز بر این مدارس متصور می شود؛ «در آموزشگاه ها، باید ورزشگاه هایی برای تمرین های بدنی بر پا کرد. این نکته که تا به این اندازه فراموش شده، در نظر من مهمترین بخش تربیت است؛ نه تنها از نظر سلامت بلکه بیش از آن، از نظر تربیت اخلاقی که یا فراموش می کنند یا دادن مشتی دستورات خشک و بیهوده را کافی می پندارند». همچنان که ذکر شد، روسو 3 استاد تربیت را این چنین نام می برد: 1- (طبیعت) 2- (آدمیان) 3- (اشیاء). اولی را اصل می گیرد و دو عامل دیگر را با آن اصل اول هماهنگ می کند؛ «تربیت باید در راستای طبیعت انسان و در راستای قلب و روح او باشد». مهمترین مسئله ای که روسو به آن می پردازد، تربیت منفی است. به نظر او لازم نیست ما از محاسن کار درست اخلاقی داد سخن دهیم، بلکه کافی است کار بد را به کودک نیاموزیم، زیرا فرد به صورت طبیعی کاری مثل دروغ گفتن را بلد نیست، انسان به صورت طبیعی راستگوست و جامعه است که دروغ گفتن را به او می آموزد. با توجه به مذمت جامعه از طرف روسو عده ای فکر می کنند که روسو جامعه را به کلی حذف می کند در حالی که «پیشنهادش به ما این است که عظمت فکر و تکامل اخلاق این آدم تربیت شده را محفوظ بداریم و در عین حال خوش قلبی و آزادی و سعادتی را که انسان به طور طبیعی دارا بوده است به او برگردانیم. این احیا و تجدید به دو صورت ممکن است: (تجدید فرد) و (تجدید جامعه)». روسو اصراری برانجام تکالیف مذهبی یا داشتن مذهب خاصی ندارد. «امیل هرگز راجع به صفات خداوند تصورات باطل نخواهد کرد، زیرا عادت دارد به آنچه ما فوق فهم اوست توجه نکند، علاوه بر این مربی او سعی نخواهد کرد او را به کیش خاصی پرورش دهد بلکه کوشش خواهد کرد وی را طوری تربیت کند که وقتی بزرگ شد مذهبی را که عقل او می پسندد انتخاب کند». جالب است که روسو نه در کودکی طعم تربیت را به درستی چشید، و نه خود در وقتی که فرزندانش متولد شدند، حال و حوصلهء تربیتشان را یافت و آنها را به دست پرورشگاه سپرد! ولی با اینحال از بهترین و علمی ترین کتب تربیتی تاریخ، همین کتاب «امیل» اوست! ژاک ژان روسو از نخستین فیلسوفانى بود که آموزش همراه با رنج و زجر را محکوم کرد. پس از او بسیارى از آموزشگران بزرگ کوشیدند آموزش خلاق کودک محور را جایگزین آموزش بزرگسال محور کنند. بزرگانى همچون پستالوزى، فروبل، هربارت، مونته سورى، رودلف اشتاینر، جان دیویى و بسیارى نام هاى دیگر که کوشش کردند آموزش کودکان را همراه و همسو با نیازها و علاقه هاى کودکان بسازند فهرست مطالب: مقدمه ی مترجم روسو چه می گوید؟ قضاوت در مورد امیل مقدمه ی نویسنده کتاب اول طبیعت و تربیت بعضی از عقاید کهنه پرستان وظیفه ی پدران انتخاب مربی و شاگرد انتخاب دایه مواظبت های نخستین - قنداق تربیت تدریجی روح کتاب دوم انتشارات قاصدک صبا
