به انباشته شدن غير عادي چربي در بدن چاقي مي‌گويند. زماني كه كالري دريافتي بيشتر از كالري مصرفي باشد، به چربي تبديل شده و در بدن ذخيره مي‌شود. اضافه وزن و چاقي با ذخيره بيش از حد انرژي به صورت چربي در بدن ظاهر مي‌شود. در ايران اضافه وزن و چاقي در افراد بزرگسال (25 تا 60 سال) بسيار شايع است و در كودكان و نوجوانان نيز روند رو به افزايشي را طي مي‌كند. هر فرد با توجه به سن، جنس و قدي كه دارد بايد از وزن ايده آل خاص خود برخوردار باشد. اگر وزن فرد مناسب سن و قدش نباشد و در واقع بيشتر از استانداردها باشد اين فرد مبتلا به اضافه وزن يا چاقي است. چه عواملي در بروز چاقي نقش دارند؟ عوامل بسيار زيادي در بروز چاقي موثر هستند. علت‌هاي شناخته شده به طور عمده عبارتند از: - عوامل ژنتيكي: عامل ارث در بروز چاقي موثر است. مواردي مانند سوخت و ساز پايين، عدم سوخت و ساز كامل چربي و تمايل زياد بدن براي استفاده از كربوهيدرات‌ها (مواد قندي) از علل ژنتيكي چاقي است. - عوامل محيطي: ماشيني شدن زندگي و كاهش تحرك بدني از دلايل عمده اضافه وزن و چاقي در دنياي امروز است. استفاده از اتومبيل، آسانسور، پله برقي، ماشين‌هاي لباسشويي و ظرفشويي، دستگاه‌هاي كنترل از راه دور و هزاران مورد ديگر همگي انسان را از تحرك واداشته و از طرف ديگر مصرف غذاهاي آماده (فست فودها)، غذاهاي چرب و سرخ شده، انواع سس‌هاي چرب مايونز، مواد قندي، شيريني، شكلات و نوشابه‌هاي گازدار از عوامل موثر در بروز اضافه وزن و چاقي هستند. - بيماري‌ها: بسياري از بيماري‌ها با توجه به مكانيسم آن‌ها باعث چاقي مي‌شوند. كم كاري غده تيروئيد سبب كاهش هورمون‌هاي تيروئيدي مي‌شود. اين هورمون‌ها نقش بسيار مهمي در سوخت و ساز مواد غذايي در بدن دارند و كم شدن آن‌ها باعث ذخيره سازي چربي و در نتيجه چاقي مي‌شود. بيماري‌هاي ديگر مانند اختلال‌هاي عصبي - عضلاني، بيماري‌هاي استخوان و مفاصل به صورت غير مستقيم و از طريق كاهش فعاليت بدني باعث چاقي مي‌شوند. اختلال در هورمون‌هاي جنسي چه در زنان و چه در مردان ممكن است تعادل متابوليكي بدن را بر هم زده و خود را با چاقي نشان دهند. - داروها: بسياري از داروها در افزايش وزن نقش دارند. اين اثرات ممكن است مستقيم باشد مانند داروهاي ضد بارداري يا كورتون‌ها و يا در اثر پيامدهاي ناشي از دارو مانند داروهاي ضد افسردگي و ضد اضطراب باشد كه با ايجاد خواب آلودگي و بي تحركي سبب كاهش مصرف انرژي و در نتيجه اضافه وزن و چاقي مي‌شوند. - اختلالات عصبي و مشكلات رواني: در اين نوع اختلالات به دليل ماهيت بيماري يا اثرات داروهاي مختلف معمولا افراد غير فعال و كم تحرك شده و به دنبال آن دچار اضافه وزن و چاقي مي‌شود. زيان‌هاي چاقي چيست؟ - شانس بيشتر براي ابتلا به بيماري‌هاي قلبي - عروقي، سكته‌ها، بيماري قند و انواع سرطان. - رسوب چربي در جدار سرخرگ‌ها، گرفتگي رگ‌ها در نهايت سكته. - درد و سفتي در مفاصل، تخريب غضروف مفصلي و سايش مفصل‌ها. - توقف تنفس در خواب. - بيماري كبد و نهايتا نارسايي كبدي (سيروز). - سنگ كيسه صفرا. معيار تشخيص چاقي چيست؟ با محاسبه نمايه توده بدني و مقايسه آن با مقادير استاندارد مي‌توان به اضافه وزن و چاقي پي برد. براي اين كار وزن و قد اندازه گيري شده و سپس با استفاده از فرمول: وزن تقسيم بر مجذور قد نمايه توده بدني محاسبه مي‌شود. توزيع چربي بدن نقش بسيار مهمي در خطرات چاقي دارد. چاقي مركزي در مقايسه با چاقي محيطي به مراتب خطرناك‌تر است. به همين دليل شاخص دور كمر شاخص بسيار مهمي براي مشخص كردن خطرات بيماري‌هاي قلبي - عروقي، پرفشاري خون و ديابت است. توصيه‌ها و راهنمايي‌هاي مفيد براي پيشگيري از اضافه وزن و چاقي - به كودكان و دانش آموزان توصيه كنيد از ميان وعده‌هاي سالم و با ارزش غذايي مانند ميوه، سبزي، شير، لقمه‌هاي خانگي مانند نان و پنير و گردو، نان و تخم مرغ و ...، انواع ميوه‌ها مانند سيب، پرتقال، نارنگي، هلو ...، سبزي‌ها مانند هويچ، كاهو، خيار و ... و شير و لبنيات كم چرب استفاده كنند. همچنين از خوردن شيريني و شكلات بيش از حد، چيپس و ميان وعده‌هاي چرب خودداري كنند. - مصرف غذاهاي چرب، سرخ شده، شيرين و شور را محدود كنيد. - سرعت غذا خوردن خود را كاهش دهيد. هر لقمه غذا را براي مدت طولاني‌تر بجويد. - غذا را در ظرف كوچكتري بكشيد. در رستوران غذاي نيم پرس سفارش دهيد. - غذا خوردن را همزمان با ساير فعاليت‌ها مانند تماشاي تلويزيون يا خواندن كتاب انجام ندهيد. - همه غذاي تهيه شده را سر ميز نگذاريد. بهتر است به همان اندازه كه مي‌خواهيد مصرف كنيد، در ظرف خود غذا بكشيد و دوباره سراغ غذا نرويد. - مواد غذايي نامناسب مانند نوشابه، چيپس، سس مايونز، شيريني و ... را نخريد. - مصرف فست فودها مانند: سوسيس، كالباس، پيتزا، سيب زميني سرخ شده و انواع ساندويچ‌ها كه در بيرون از خانه و با مواد چرب و نامرغوب تهيه مي‌شود را محدود كنيد. - براي ميان وعده از ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه استفاده كنيد. - از شير و لبنيات كم چرب (كمتر از 5/1 درصد) و يا بدون چربي استفاه كنيد. در مورد كودكان مصرف شير و لبنيات بدون چربي توصيه نمي‌شود. - مراقب باشيد بي جهت غذا نخوريد. مثلا وقتي به بچه‌ها غذا مي‌دهيد باقي مانده را خودتان مصرف نكنيد. - فعاليت بدني خود را افزايش دهيد. - بچه‌هايي كه ساعت‌هاي زيادي را به تماشاي تلويزيون مي‌پردازند چاق‌تر هستند چون هم تحركشان كم مي‌شود و هم در هنگام تماشاي تلويزيون اغلب تنقلات كم ارزش و چاق كننده مي‌خورند. به كودكان توصيه كنيد در روز بيش از دو ساعت از وقتشان را به تماشاي تلويزيون نگذارنند. - سه روز در هفته، 30 دقيقه پياده‌روي تند انجام دهيد.
