و خدای تو حکم فرموده که جز او هیچکس را نپرستید و در حق پدر و مادر، نیکی کنید و چنانکه هر دو یا یکی از آنها پیر و سالخورده شوند و موجب رنج و زحمت شما باشند مواظب باشید کلمه ای که رنجیده خاطر شوند مگویید و کمترین آزار به آنها مرسانید و با ایشان به اکرام و احترام، سخن گویید، و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و... (سوره مبارکه اسراء آیه۲۳و ۲۴)

سالمندی بعنوان یکی از دوران زندگی بشر مرحله ای مهم و اثرگذار در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی یک ملت می باشد و تبیین جایگاه سالمندان یکی از مهمترین عوامل در برنامه ریزیهای کشوری می باشد که متأسفانه مغفول مانده است. نوشتار پیش روی گامی در این خصوص است؛ باشد تا نگاه ترحم آمیز به سالمندان به نگرش احترام آمیز تبدیل گردد.

با توجه به آیه مطلع این نوشتار مشخص می گردد از جمله فرمان های ساحت پروردگار ازنظر تشریع و رهبری بشر به انتظام زندگی و سعادت در دو جهان، امر به احسان و خوشرفتاری فرزندان نسبت به پدران و مادران است چه بر حسب گفتار و رفتار و معاشرت و برآوردن حاجت و نیازهای آنان. و پس از ایمان به توحید و ارکان آن، احسان به پدر و مادر از سایر وظایف دینی مقدم یادآوری شده ازنظر اینکه شالوده اجتماع و پایه ارتباط جامعه و پیوستگی آنان بر آن استوار است و رابطه محبت و علاقه قلبی فرزند به پدر و مادر خود اساس اجتماع و افراد اجتماع است و بحکم خرد و نیز به حکم اسلام واجب است که فرزند در مقام ادای این چنین وظیفه ای کاملاً برآید و هرگز رابطه محبت خود را با دو اصل و ریشه خود قطع ننماید. و از جمله محرمات و گناهان بزرگ عقوق والدین است و چنانچه فرزندان رابطه حقیقی و محبت و علاقه قلبی به پدران و مادران خود نداشته و بکار نبرند اساس زندگی اجتماع را متزلزل نموده و چنانچه عمومیت بیابد رابطه اجتماع گسسته خواهد شد. اما یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما اف: چنانچه پدر و مادر دوره پیری و فرسودگی نزد فرزند خود بوده، باید فرزند زحمات و رنج آن دو را هنگام کودکی بیاد آورده با حسن رفتار و گفتار زحمات آندو را تدارک کنند. دوره پیری سختترین دوره زندگانی پدران و مادران است که احساس حاجت می نمایند و انتظار دارند هنگام پیری حاجت و ضعف خود، فرزندشان به برآوردن نیازهای آندو قیام نماید. و آیه بیان آنستکه فرزندان در همه دوره زندگی پدر و مادر خود باید حقوق آن دو را رعایت نموده و با آن دو خوشرفتاری نمایند، بخصوص دوره پیری و ضعف ایشان و با نظر بزرگی و مهر به آن دو بنگرند.

معلوم می شود مسأله احسان به پدر و مادر بعد از مسأله توحید خدا واجب ترین واجبات است همچنانکه مسأله عقوق بعد از شرک ورزیدن به خدا از بزرگترین گناهان کبیره است، و به همین جهت این مسأله را بعد از مسأله توحید و قبل از سایر احکام اسم برده و این نکته را نه تنها در این آیات متذکر شده، بلکه در موارد متعددی از کلام خود همین ترتیب را به کار بسته است. در سوره انعام آیه ۱۵۱ که شبیه به آیه موردبحث است مشخص شده است که رابطه عاطفی میان پدر و مادر از یک طرف و میان فرزندان ازطرف دیگر از بزرگترین روابط اجتماعی است که قوام و استواری جامعه انسانی بدانها است، و همین وسیله ایست طبیعی که زن و شوهر را به حال اجتماع نگهداشته و نمی گذارد از هم جدا شوند.

از تعمق در آیه مذکور و آیات صدر و ذیل آن استفاده های زیر بدست می آید:

ریشه احسان به والدین اعتقادات پاک الهی می باشد

اهمیت و جایگاه بسیار والای احسان به والدین و تکریم ایشان در دوره سالمندی

والدین مظهر لطف الهی هستند

حمایت از والدین به خصوص در ایام پیری و ناتوانی ایشان

تواضع و خشوع در برابر والدین (بخصوص در زمان پیری)

طلب خیر و برکت برای والدین (بخصوص در زمان پیری)

اکرام و احترام سالمندان از صمیم قلب (بخصوص در زمان پیری)

اکرام والدین (سالمند) عمل صالح و کفاره گناهان و عنایت خدا بر فرزندان

در دین مبین اسلام سالمندان از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند واین موضوع در احادیث شریف بزرگان دین بخصوص پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) به روشنی قابل درک است به چند نمونه توجه کنیم:

پیامبر اکرم(ص): پیران را بزرگ و محترم دارید زیرا احترام به آنها به منزله احترام به مقام الهی است.

امام سجاد(ع) در رابطه به حقوق سالمندان فرموده اند: «از حقوق ایشان این است که آنان را به خاطرپیری محترم داری و به علت تقدم آنان در اسلام، ایشان را بزرگ بشناسی، به هنگام اختلاف در مقابل آنان قرار نگیری و در پیشاپیش آنان راه نروی، به آنان نسبت نادانی ندهی و اگر مقام ترا نمی شناسند آن را تحمل کنی و به خاطر اسلام آنان را عزیز داری و...»

پیامبر اکرم(ص): پیران و بزرگان خود را مورد احترام قرار دهید و به کوچکتران خود رحمت و عنایت داشته باشید (عیون اخبار الرضاع) ص ۱۶۳)

پیامبر اکرم(ص): یک پیر در میان اصل و خانواده خود چون پیامبری در میان امت خویش است. (بحارالانوار ج ۷۵)

پیامبر اکرم(ص): هرکسی سالمندان را احترام نکند از ما نیست.

پیامبر اکرم(ص): برکت در وجود سالمندان است.

پیامبر اکرم(ص): احترام و بزرگداشت سالمند مؤمن، تعظیم و بزرگداشت خداوند عزوجل است.(کافی)

سالمندانتان را بزرگ دارید و احترام کنید تا کودکانتان شما را احترام کنند.

پیامبر اکرم(ص): وجود سالمندان بین شما باعث برکت و نعمت های الهی می باشد.

پیامبر اکرم(ص): سالمندان را احترام کنید تا در قیامت همنشین من باشید.

حضرت علی(ع): باید خردسالانتان از سالمندانتان پیروی کنند (تأسی کنند) و سالمندتان به خردسال مهربان باشد. (نهج البلاغه)

امام صادق(ع): به پدران و مادران خود نیکی کنید تا فرزندان شما نیز به این سنت عمل نمایند.

باتوجه به مطالب مذکور ضروری است تا در این خصوص به سنت ها و فرهنگ متعالی اسلام که مبتنی بر فطرت انسانی می باشد برگردیم و سالمندان را در جایگاهی که قرار دارند دیده و مورد عنایت قرار گیرند و از جوزدگی و موج های حاصل که بیشتر به دلیل خودباختگی در مقابل فرهنگ بیگانگان است دوری کرده با قدرت، تدبیر امور خود را دردست گیریم. آئین متعالی اسلام و نوع عملکرد و الگوهای آن، آموزنده شیوه های ارزنده ای برای تکریم سالمندان می باشد. ازطرفی تجارب نشان داده است در جوامعی که این تعالیم موردعنایت و عمل قرار گرفته اند، منافع بسیار حاصل شده است. براساس ضوابط حیات اسلامی بهترین جایگاه ادامه زندگی سالمندان خانه خود می باشد چراکه در آن رشد یافته، زندگی کرده و شاهد بزرگ شدن فرزندان خود بوده اند؛ برکت بودن سالمند و استفاده از تجربه پیامبرگونه یک صحبت و نظر تبلیغی نبوده و خالی از محتوای واقعی نیست بلکه واقعیتی عینی را مطرح می کند که بایستی شرایط و زمینه های بروز این عنایات الهی آماده گردد تا فرد، خانواده و جامعه از حضور سالمندان سالم و صالح بهره لازم را برده و در جهت توسعه و تعالی قرار گیرد.

باتوجه به دریافت های آیات و روایات چنانچه سازمان های رفاهی یا حمایتی بخواهند خدماتی به سالمندان ارائه نمایند بایستی وظایف مندرج در این منابع را استخراج و بسان فرزندی صالح به اکرام سالمند قیام نمایند.

اسلام با محور قراردادن خانواده در حفظ و صیانت از آن اهتمام بسیار دارد چراکه زمینه تربیت و رشد انسانی در محیط محبت آمیز خانواده محقق می شود و زندگی سالمندان نیز از این امر مستثنی نمی باشد (دقت کنیم)