سالمندی، فرایند عادی و طبیعی در زندگی هر فردی است که باعث تغییرهای بسیاری از نظر جسمی، روانی و اجتماعی در افراد می شود که هرکدام از این موارد با عنوان طب سالمندی قابل بررسی هستند....

این تغییرها ممکن است روی رفتارهای فرد سالمند تاثیر بگذارد و باعث بروز رفتارهای خاصی در او شود به گونه ای که نگرش اعضای خانواده را نسبت به وی تحت تاثیر قرار دهد. معمولا در این دوران، فرد سالمند معمولا به دلیل ضعف قوای جسمانی و آسیب پذیری در برابر بیماری ها به شدت نگران و مضطرب است که مبادا سلامتش به مخاطره بیفتد. از سوی دیگر به دلیل تغییر شرایط زندگی و از دست?دادن شغل و توانایی نسبت به گذشته ها، تا حدی دچار کاهش اعتمادبه نفس می شود، بنابراین معمولا در تلاش است تا به خود و اطرافیانش ثابت کند هنوز هم مانند گذشته است.

از مهم ترین عوامل موثر در بروز احساس یأس و سرخوردگی در سالمندی، افزایش خطر ابتلا به بیماری های جسمانی مثل فشارخون، دیابت، چربی خون، بیماری های قلبی عروقی، مرگ عزیزان به خصوص همسر یا اعضای خانواده و حتی دوستان، تحلیل قوای جسمی، افزایش احتمال ابتلا به اختلالات روانی مثل افسردگی و اضطراب و همچنین ابتلا به سرطان و کاهش روابط اجتماعی به دلیل بی حوصلگی و مهاجرت فرزندان است که شادابی و نشاط را از آنها می گیرد. همه این علایم باعث کاهش صبر و تحمل در افراد سالمند و در نهایت، بروز حساسیت و زودرنجی در آنها می شود. هرچند با افزایش سن و تجربه های به دست?آمده، فرد این توانایی را به دست می آورد که بر خشمش غلبه کند و راهکاری برای کنترل رفتارش داشته باشد، اما مجموع تغییرها و مشکلات ایجادشده به خصوص احساس تنهایی در سالمندی باعث می شود کم حوصله و زودرنج تر به نظر برسد. اگر سالمندی به افسردگی، اضطراب، دیابت و... مبتلا باشد شدت این زودرنجی ها بیشتر است. معمولا آنها تحمل محیط های پرسروصدا را ندارند و اغلب اگر کسی با آنها بر سر مساله ای مخالفت یا برخلاف خواسته شان عمل کند، بیشتر پرخاشگر و ناراحت می شوند.

آلزایمر و زودرنجی

ابتلا به آلزایمر از دیگر مواردی است که در بروز احساس زودرنجی در اغلب سالمندان موثر است. ممکن است سالمندی به دلیل اینکه فراموش کرده کیف، جوراب یا حتی دارویش را کجا گذاشته احساس ضعف و ناامیدی کند بنابراین اگر شما این ضعف را به او یادآور شوید باعث بیشتر حساس شدن و زودرنج شدنش می شوید. از طرفی برخی از سالمندان ممکن است از شما توقعی درباره رابطه با خود داشته باشند و اغلب آن را به زبان نیاورند درحالی که منتظرند اطرافیان این موضوع را بفهمند و انتظارشان را برآورده کنند. مثلا سالمندی که دیابت دارد، به علت روحیه اش برخی مسایل را رعایت نمی کند و خیلی اوقات به رفتار دیگران عکس العمل نشان می دهد تا توجه آنها را جلب کند؛ مثلا قرصش را نمی خورد تا کمی ناراحتی پیدا کند و به جلب توجه اطرافیانش منجر شود. اگر شما این احساس او را نادیده بگیرید، باعث رنجش خاطر بیشتر او خواهید شد.

بنابراین اگر شاهد زودرنجی، افسردگی، بی قراری، بی خوابی، تحریک پذیری و گاهی بی تفاوتی سالمندان هستید، این مساله را جدی بگیرید چراکه در میان این عوارض، افسردگی ناشی از بازنشستگی و احساس پوچی، سالمند را زیر فشار روانی قرار می دهد و باید با ایجاد فعالیت های اجتماعی آنها را برطرف کرد.

زودرنجی و رفتارهای کودکانه

گاهی برخی سالمندان به دلیل سیر طبیعی بالارفتن سن، رفتارهایی لجبازانه و مقاومت توام با اصرار، بی نظمی یا خودمداری از خود نشان می دهند. در هر صورت باید دانست بسیاری از این حالت ها به دلیل تغییرهای طبیعی سالمندی نمایان شده است. سالمندی بیماری نیست، ولی می تواند به نوعی بیماری منجر شود و دوره ای به نام پیری را ایجاد کند که در آن نیازمندی به مراقبت های متعدد پرستاری یک ضرورت تلقی شود. شناخت روحیه های سالمندان کمک می کند تا نحوه برخورد با آنها اصلاح شود. باید با سالمندان مشورت کرد تا هویتشان حفظ شود.

وظایف خانواده و اطرافیان سالمند

با توجه به بروز تغییرهای عاطفی در سالمندان و نیاز آنها به برخورداری از احترام به این نکته ها توجه کنید:

۱. وجود حالت های ویژه دوران سالمندی نباید باعث بی اعتنایی نسبت به آنها یا تحقیرشان شود. مهم ترین نیاز مشترک تمام سالمندان، توجه، احترام و هم صحبتی است.

۲. دلایلی که باعث بروز رنجش بیشتر سالمندان می شود را بشناسید. نگویید که او مدام غر می زند، پرتوقع شده یا... اگر بدانید چه بیماری یا علتی باعث بروز این رفتار شده، بهتر می توانید با او ارتباط برقرار کنید. اگر بداخلاقی سالمندان عارضه پیری باشد مثلا در اثر بیماری های این دوران یا معلول احساس بی کفایتی به دلیل از دست دادن کار و همکاران یا به دلیل احساس مزاحمت و سربار بودن و...، با فراهم آوردن شرایط بهتر و با تلقین مفید بودنشان در خانواده می توانید چاره ای برای بدخلقی هایشان بیندیشید.

۳. بسیاری از این تغییرات با افزایش سن به وجود می آید، بنابراین سازش و مدارا امری ضروری است و باید آنها را در هر حالتی پذیرا باشید. در صورت بروز هر بیماری ای از پزشک مربوطه کمک بگیرید.

۴. برای تقویت احساس مفیدبودن در فرد سالمند کمی خلاقیت به خرج بدهید مثلا ممکن است تجربه های سالمند در زمینه تزیین اتاق به کارتان نیاید اما در آشپزی این گونه نیست. پس از توانایی هایی آنها در این زمینه کمک بگیرید.

۵. جایگاه اصلی سالمندان در خانه خودشان است، جایی که در آن رشد یافته، زندگی کرده و شاهد بزرگ شدن فرزندانشان بوده اند. پس آنها را از محیط خانه دور نکنید. این مساله به خصوص در مبتلایان به آلزایمر بسیار حیاتی است. هرچند شاید به نظرتان حضور فرد سالمند تنها در خانه فرزندانش بهتر است، اما سالمندان در خانه خود احساس آرامش بیشتر و استرس کمتری دارند. از سوی دیگر ممکن است به دلیل سروصدای بچه ها و کم حوصلگی، دلخوری های بیشتری بین شما و مادر یا پدر سالمندتان پیش بیاید بنابراین تا جایی که امکان دارد اجازه دهید در خانه خودشان زندگی کنند. درست است که نگهداری از سالمندان با توجه به مشکلات و دغدغه های امروزی کمی دشوار است، اما می توانید از افراد خبره در این کار کمک بگیرید.

۶. اغلب سالمندان به دلیل کاهش توانایی در این دوران با مشکلات مالی روبرو هستند و خود را وابسته به شما می دانند بنابراین ممکن است، رفتاری از سوی شما باعث ناراحتی و رنجش بیشتر آنها شود، پس مراقب رفتارتان باشید.

دکتر حامد محمدی کنگرانی