بلوغ زودرس زمانی اتفاق می افتد که بدن خیلی زود شروع به تغییر از یک کودک به یک فرد بالغ کند. تغییر از کودک به بالغ را «بلوغ» می نامیم و اگر این اتفاق قبل از ۸ سالگی برای دخترها و قبل از ۹ سالگی برای پسرها بیفتد، بلوغ زودرس است...

در این مرحله، استخوان ها و عضلات رشد سریعی دارند، شکل و اندازه بدن تغییر می کند و فرد قدرت باروری می یابد. در بیشتر موارد، علت بلوغ زودرس را نمی توان مشخص کرد اما شرایطی مانند اختلالات هورمونی و تومورها می توانند دلیل آن باشند.

علایم بلوغ زودرس در دخترها رشد پستان، موی زیر بغل و شرمگاهی، جوش صورت و بوی بدن و در پسرها، بزرگ شدن بیضه و آلت تناسلی، کلفت شدن صدا، موی صورت، زیر بغل و شرمگاهی، جوش صورت و بوی بدن است. در بلوغ زودرس همه این علایم (اولیه و ثانویه) در دختران تا قبل از ۹ سالگی ظاهر می شود و بروز فقط یک تغییر یا یک علامت، نشانه بلوغ زودرس نیست.

برای درک علل بلوغ زودرس، باید در ابتدا بدانیم اصولا چه عواملی باعث شروع بلوغ می شوند: مغز هورمونی به نام Gn RH (هورمون آزادکننده گنادوتروپین) می سازد. این هورمون باعث آزاد شدن هورمون های LH و FSH از هیپوفیز می شود. سپس این ۲ هورمون روی تخمدان ها و بیضه اثر می گذارند و باعث ترشح هورمون استروژن (در دخترها) و تستوسترون (در پسرها) می شوند. بعد از ترشح این ۲ هورمون، خصوصیات جنسی زنانه یا مردانه به وجود می آیند.

۲ نوع بلوغ زودرس وجود دارد؛ بلوغ زودرس محیطی و مرکزی. بلوغ زودرس مرکزی که ۸۰ درصد موارد را تشکیل می دهد، معمولا علت مشخصی ندارد. در این نوع بلوغ زودرس، مراحل بلوغ خیلی زود شروع می شوند اما الگو و زمان بندی مراحل آن کاملا طبیعی است. بیشتر کودکان مبتلا مشکل پزشکی زمینه ای ندارند اما در بعضی موارد نادر، تومورهای مغزی یا نخاع یا بعضی بیماری های ژنتیک یا اختلال در غده فوق کلیوی یا تیرویید باعث آن می شوند. بلوغ زودرس محیطی (کاذب) حدود ۲۰ درصد موارد ابتلا را تشکیل می دهد. این نوع بلوغ بدون اثرگذاری هورمون آزادکننده گنادوتروپین رخ می دهد. علت آن آزاد شدن استروژن و تستوسترون در بدن است که به دلیل مشکلات تخمدان ها (کیست یا تومور)، بیضه ها یا غدد فوق کلیوی اتفاق می افتد.

عوامل خطرسازی که می توانند بلوغ را جلو بیندازند، متعددند اما برخی از مهم ترین هایش عبارتند از:

دختر بودن: دخترها بیش از پسرها در معرض بلوغ زودرس هستند به حدی که در دخترها این عارضه حدود ۱۰ برابر پسرها شایع است.

نژاد: مشخص شده که بلوغ زودرس در دختران سیاه پوست، بیش از دختران سفیدپوست شایع است. در تحقیق جدیدی که در بیمارستان کودکان سین سناتی انجام شد، محققان به بررسی حدود ۲ هزار دختر ۶ تا ۸ سال پرداختند و دریافتند که ۲۵ درصد دختران سیاهپوست، ۱۵ درصد دختران لاتین و ۱۰ درصد دختران سفیدپوست در سن ۷ سالگی به بلوغ می رسند.

چاقی: کودکانی (به خصوص دختران) که اضافه وزن دارند، بیشتر از دیگران در معرض بلوغ زودرس هستند. محققان دانشگاه میشیگان در تحقیقات جدیدی که انجام داده اند، اعلام کردند هرچه شاخص توده بدنی(BMI) در دختران ۳ تا ۷ ساله بالاتر باشد، سریع تر بالغ می شوند. این محققان دریافتند دخترانی که ۱۰ کیلوگرم اضافه وزن دارند، ۸۰ درصد بیشتر در معرض بلوغ قبل از ۸ سالگی هستند.

قرار گرفتن در معرض هورمون های جنسی: تماس با کرم ها و پمادهای حاوی استروژن یا تستوسترون (مثل داروهای بزرگسالان یا مکمل ها) احتمال بلوغ زودرس را بالا می برد.

وضعیت آب و هوا: در کشورهای گرم تر جهان، احتمال بلوغ زودرس بیشتر است.

ارث: در خانواده هایی که مادربزرگ، مادر یا خواهر سابقه بلوغ زودرس دارند، فرزند دختر نیز بیشتر در معرض آن قرار دارد.

تغذیه: وجود بعضی هورمون ها در مواد پروتئینی مانند گوشت و تخم مرغ می تواند باعث بلوغ زودرس شود. مطالعه جدیدی در آلمان انجام شده است که نتایج آن نشان می دهد رژیم غذایی نقش مهمی در زمان بلوغ دختران دارد. دخترانی که در سنین ۶ ۵ سالگی بیشتر از پروتئین های حیوانی استفاده می کنند، علایم بلوغ را زودتر نشان می دهند. مصرف پروتئین های گیاهی در این سنین، علایم بلوغ را به تاخیر می اندازد.

عوامل اجتماعی و فرهنگی: دیدن صحنه ها و تصاویر جنسی در تلویزیون، ماهواره یا اینترنت باعث بروز بلوغ زودرس می شود.

سایر عوامل: قرار گرفتن در معرض بعضی موادشیمیایی مثل فتالات ها، باعث بلوغ زودرس در دخترها می شود. فتالات ها گروهی از مواد شیمیایی هستند که در فرآورده های پلاستیکی یافت می شوند. مصرف این مواد در آمریکا، کانادا و اروپا به دلیل نگرانی در مورد سلامت آنها ممنوع شده است. در مطالعه ای که به تازگی در دانشگاه تایوان انجام شد، مشخص شد میزان فتالات در نمونه ادرار دخترانی که دچار بلوغ زودرس شده اند، بالاتر از سایر دختران است.

مهم ترین عوارض بلوغ زودرس به شرح زیر است:

کوتاهی قد: کودکان با بلوغ زودرس معمولا ابتدا رشد سریعی دارند و بلندقدتر از سایر همسالان خود می شوند اما چون استخوان هایشان سریع تر از وضعیت عادی بالغ می شوند، رشدشان زودتر از معمول متوقف می شود و درنهایت بزرگسالان کوتاه قدی می شوند.

مشکلات احساسی و اجتماعی: دختران و پسرانی که زودتر از سایر همسالان خود دچار بلوغ می شوند، معمولا در مورد تغییرات بدنی خود به شدت نگران هستند و این بر اعتماد به نفسشان اثر می گذارد و احتمال افسردگی را در آنها بالا می برد. در تحقیقی که ماه گذشته در مجله روان شناسی در آمریکا به چاپ رسید، محققان به مدت ۶ سال روی ۴۰۰ دختر و پسر بررسی انجام دادند و متوجه?شدند که در دخترها، بلوغ زودرس و سرعت پیشرفت علایم آن (از شروع علایم تا زمان قاعدگی) با مشکلات افسردگی، اضطراب، احساس انزوا و... و در پسرها با مشکلات رفتاری همراه است. واقعیت این است که وقتی تغییرات عمده در زمان کوتاهی انجام شود، فرد زمان کافی برای وفق دادن خود با آن ندارد. کودکان از نظر اجتماعی و احساسی، آماده این تغییرات نیستند.

احتمال ارتباط بلوغ زودرس با سرطان پستان: مشخص شده که اگر دختران قبل از ۱۲ سالگی عادت ماهیانه شوند، شانس ابتلا به سرطان پستان در آنها ۵۰ درصد بالاتر از زمانی است که این اتفاق برایشان در ۱۶ سالگی بیفتد. پس هر سال که بتوانیم اولین عادت ماهیانه را در دخترها به تاخیر بیندازیم، احتمال بروز چند هزار سرطان پستان را در دنیا کم می کنیم.

والدین هنگام مواجهه با علایم بلوغ زودرس باید به پزشک اطفال مراجعه کنند. البته گاهی پزشک، بلافاصله کودک را به متخصص غدد اطفال ارجاع می دهد. هنگام مراجعه به پزشک همه نشانه هایی را که در کودک دیده اید با او در میان بگذارید. اطلاعات شخصی مثلا تغییراتی که در زندگی کودک رخ داده یا انواع استرس های احتمالی اش را بیان و در مورد قد سایر افراد خانواده با او صحبت کنید. تاریخچه پزشکی خانواده را برای او شرح دهید و اینکه آیا سابقه بلوغ زودرس در خانواده داشته اید یا نه. بهتر است منحنی رشد کودک خود را نیز همراه داشته باشید.

پزشک بعد از بررسی تاریخچه خانوادگی و پزشکی کودک، او را تحت معاینه های بالینی قرار می دهد. گاهی انجام آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون ها لازم است. رادیوگرافی از مچ دست کودک نیز برای تعیین سن استخوانی او ضروری است. به علاوه برای تشخیص نوع بلوغ زودرس، لازم است سطح هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) اندازه گیری شود تا بتوان نوع درمان را با توجه به نوع بلوغ زودرس انتخاب کرد. علاوه بر اینها گاهی MRI مغز یا تست های تیرویید نیز انجام می شود.

درمان بلوغ زودرس، به علت آن بستگی دارد. اگر عامل زمینه ای برای بلوغ زودرس وجود نداشته باشد، معمولا تزریق ماهیانه دارو به کودک ضروری است. با این کار بلوغ به تاخیر انداخته می شود. این درمان تا زمانی که کودک به سن طبیعی بلوغ برسد، ادامه می یابد. با قطع تزریق دارو، مراحل بلوغ به طور طبیعی ادامه می یابد. به تازگی سازمان غذا و داروی آمریکا، داروی جدیدی را برای درمان بلوغ زودرس تایید کرده است. ویژگی این دارو تزریق هر ۳ ماه آن است بنابراین چنین کودکانی به جای دریافت ۱۲ تزریق در سال، فقط در سال ۴ بار دارو دریافت می کنند که این کمک زیادی برای کودکان و خانواده هایشان است. اگر عامل زمینه ای باعث بلوغ زودرس شده باشد، درمان آن عامل برای توقف بلوغ ضروری است؛ مثلا اگر توموری در بدن وجود داشته باشد، با جراحی و برداشتن آن، مراحل بلوغ هم متوقف می شود. برای پیشگیری از بلوغ زودرس، بعضی عوامل احتمالی مانند جنسیت یا نژاد را نمی توان تغییر داد اما گاهی می توان کاری کرد که احتمال آن کاهش یابد. مثلا باید کودک را از منابع خارجی هورمونی دور کرد و وی را در محدوده وزن سالم نگه داشت. والدین باید از نشانه های درست بلوغ زودرس آگاه باشند تا به سرعت به پزشک مراجعه کنند. کمک دیگر مراجعه هر ساله به پزشک متخصص غدد اطفال است.