تجزیه، عبارت است از فعالیت جداگانه و منفک ساختارهای روانی یا محتوای آنها که قبلا با هم پیوسته و مرتبط بوده­اند.

  اختلالات‌ تجزیه ­ای، شامل مشکلات شناختی مثل فقدان حافظه، فقدان هویت شخصی و یا حالت دگرگون‌شده هشیاری می­گردد. با اینکه این اختلالات در نمایش­های تلویزیونی یا رادیویی زیاد یافت مي شود، لیکن در زندگی واقعی بسیار نادر هستند. شخص، تماس با واقعیت را حفظ کرده است، اما این نشانه‌ها بسیار شدید بوده و از یک ماهیت عجیب برخوردار می‌باشند. شروع و پایان این اختلال، ناگهانی است.1

 

 

  در فراموشی تجزیه­ای، مشکل اصلی، ناتوانی در به خاطر آوردن اطلاعات مهم شخصی است. این فراموشی بسیار بیشتر از آن است که با فراموشی طبیعی و معمولی توجیه شود. این اطلاعات، بیشتر درباره وقایع استرس­زا و تروماتیک(اختلال پس از سانحه) زندگی شخصی است و در طی جنگ و بلایای طبیعی افزایش می­یابد. انواع این فراموشی‌ها عبارتند از:

 

الف. فراموشی موضعی: عبارت است از عدم توانایی در به خاطر آوردن تمام حوادثی که در محدوده زمانی مشخص به وقوع پیوسته است و معمولا شامل چند ساعت نخست پس از یک حادثه استرس‌آمیز را دربرمی­گیرد. شایع‌ترین نوع فراموشی، فراموشی موضعی است.

 

ب. فراموشی انتخابی یا گزینشی: عبارت است از ناتوانی بیمار در به خاطر آوردن بعضی از وقایع، نه تمامی آنها در مقطع خاص زمانی.

 

ج. فراموشی عمومی یا منتشر: عبارت است از ناتوانی در به خاطر آوردن تمام خاطرات زندگی خویش.

 

د. فراموشی مستمر: از زمان خاصی شروع شده، تا اکنون ادامه یافته و زمان حال را نیز دربرمی‌گیرد.3

اختلال تجزیه هویت یا هُویت‌پَریشی، که اختلال چند شخصیتی یا شخصیت چند گانه هم نامیده می‌شود که یکی از اشکال اختلالات تجزیه ای و گسستگی می باشد. عبارت است از وجود دو یا چند هویت یا شخصیت متمایز که به تناوب رفتار را کنترل می‌کنند. معمولاً این شخصیت‌ها نام و سن و مجموعه‌ای از خاطرات و رفتارهای ویژه خود را دارند. در اغلب موارد یک هویت اصلی با نام واقعی شخص وجود دارد که منفعل، وابسته و افسرده‌است. هویتهای جانشین نوعاً دارای ویژگی‌هایی هستند که با هویت اصلی تعارض دارند؛ مثلاً خصمانه، کنترل کننده، و خود ویرانگرند. در بعضی موارد این شخصیتها ممکن است حتی در ویژگی‌هایی مثل دست خط، استعدادهای هنری و ورزشی و آشنایی به زبانهای خارجی با هم تفاوت داشته باشند.

 

  در گریز تجزیه­ای، افراد اغلب عادی به نظر می­رسند. فراموشی، ممکن است در پایان گریز پدید آید. این اختلال ظاهرا نادر است. در گریز تجزیه­ای، مسافرت ناگهانی و غیرقابل انتظار از منزل یا محل کار همراه با دشواری در یادآوری گذشته و هویت شخصی یا اتخاذ یک هویت جدید، تابلوی اصلی بیماری است. گریز تجزیه­ای، مانند فراموشی تجزیه­ای در زمینه استرس­های روان‌شناختی شدید، فقدان­ها، فشار مالی، جنگ و بلایای طبیعی ایجاد می­شود. این اختلال، سفر کوتاه‌مدتی را دربرمی­گیرد. در بعضی مواقع ممکن است سفر طولانی­تر شود. فرد ممکن است یک هویت جدید اتخاذ کند و در محل دیگر به کاری دیگر بپردازد و گاهی ممکن است هنگام گریز گیج و منگ باشد. شخصی که دچار این اختلال بوده، ممکن است در مصرف مواد افراط نماید.5

 

  در این اختلال، دو یا چند هویت یا وضعیت شخصیتی مجزا در یک فرد وجود دارد. از دید ناظر بیرونی، گویی چندین نفر در موقعیت‌های مختلف در درون یک بدن قرار می­گیرند. در این اختلال، فرد در موقعیت‌های متفاوت، اعمال مختلفی را انجام می­دهد. هر یک از این شخصیت­ها الگوی متفاوت ادراک، تفکر و ارتباط با محیط را داشته و هر یک در زمان معینی، کنترل رفتار فرد را به عهده می­گیرد. این شخصیت­ها عادات، تکلم، عواطف و سبک­های شناختی متفاوت داشته و حتی در دست‌برتری نیز متفاوت هستند. شخصی که به این اختلال دچار است، خود از وجود شخصیت‌های دیگر اطلاعی ندارد. تغییر از شخصیتی به شخصیت دیگر ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد. این شخصیت­ها ممکن است نرمال یا بیمار باشند. افسردگی، اضطراب، خودکشی، خودآزاری، شکایات متعدد جسمانی، سوء مصرف مواد در این اختلال گزارش می­شود. این اختلال، جدیدترین اختلال از گروه اختلال تجزیه­ای است. این اختلال، مانند سایر اختلالات تجزیه­ای نادر بوده و به عقیده "نمیا7" فقط کمی بیش از صد مورد از این اختلال در طی دویست سال گذشته گزارش شده است.8

 

  در اختلال مسخ شخصیت، احساس جدا شدن از جسم، غیرواقعی بودن و بیگانه بودن با خود، تغییر در ادراک شخص از خویشتن یا فرایندهای روانی به شکل مکرر و مداوم، علامت اصلی این اختلال است. یکی از خصوصیات این بیماری، احساس غیرواقعی بودن شخص است که درباره واقعیت وجودی خود دارد. بیمار احساس می‌کند که مکانیکی است و در رویا به سر می­برد. بخش‌هایی از بدن ممکن است خارجی به نظر آیند. ممکن است احساس کند به عنوان یک مشاهده­گر خارجی به فرایندهای روانی، جسمی یا بخش­هایی از جسمش نگاه می­کند. پدیده شایع دیگر، احساس تغییر در قسمت­هایی از بدن است؛ مثلا اندام­ها بزرگتر یا کوچکتر از معمول به نظر می­رسند. احساس عدم کنترل کامل بر روی اعمال و از جمله روی صحبت خود معمولا وجود دارد. احساس اضطراب شدید همراه این تغییرات ادراکی دیده می­شود. گاهی این حالت با احساس غیر واقعی بودن محیط(مسخ واقعیت) همراه است.