بعضی از بچه ها پس از تولد و برخی دیگر، در رحم مادر انگشت می مکند. بسیاری از بچه ها، قبل از آنکه مکیدن انگشت مسئله ساز شود، آن را ترک می کنند. اما برای میلیون ها نفر دیگر این عادت تا دوران کودکی و گاه بعد از آن ادامه پیدا می کند که می تواند به آنها آسیب برساند. مکیدن ادامه دار انگشت، به دندان ها و حالت ظاهری آنها و سخن گفتن لطمه می زند.

دانشمندان تخمین زده‌اند که بیش از 18 درصد کودکانی که بین 2 تا 6 سال سن دارند انگشت خود ـ که غالباً انگشت شست آنهاست ـ را می‌مکند.

اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ ثابت شده که مكیدن انگشت، باعث آرام شدن کودک می‌شود و به‌همین خاطر وی این رفتار را همچنان ادامه می‌دهد.

تحقیقات همچنین حاکی از آن است که مکیدن انگشت اکثراً توسط کودکانی انجام می‌گیرد که در دوران نوپایی ساعات زیادی از روز را از مادرشان دور بوده‌اند.

 

* اگر شرایط استرس زا در محیط کودک وجود دارد، آن شرایط برطرف شود.

* برای کودکان خردسال، توجه او را به یک محرک قوی جلب کنیم.

* جایگزین کردن یک رفتار جدید، مثل بازی با خمیر و یا تسبیح دست گرفتن، نقاشی، رنگ آمیزی، پازل درست کردن و سایر فعالیت هائی از این قبیل. در این حالت هدف این است که دست کودک مشغول یک فعالیت باشد و رفتاری را انجام دهد که مانع رفتن دست به طرف دهان بشود؛ لازم به ذکر است که جهت جلوگیری از وابسته شدن فرد به یک فعالیت خاص باید تنوع ایجاد گردد.

 

مکیدن انگشت در بین کودکانی که ماه‌های اولیه زندگی خود را در آغوش مادرشان طی کرده و تماس فیزیکی با او داشته‌اند، بسیار بسیار کم دیده می‌شود

برای مثال انداختن حلقه به انگشت به کودک بگوئید اگر انگشت بمکی، انگشتت بزرگ می شود و حلقه، دیگر از دستت بیرون نمی آید. اگر علامت دادن به صورت کلامی باشد می توان به کودک گفت: ”هرگاه دیدم که انگشت می مکی یک ضربه به میز می زنم که متوجه بشی." اگر بخواهیم از نشانه های تصویری استفاده کنیم می توانیم از نشانه های تصویری استفاده کنیم، می توانیم از یک تصویر مثلاً یک شست دفرمه شده استفاده کنیم.

در استفاده از این روش چند نکته اساسی را باید در نظر داشت؛ هر چقدر نشانه ها به موضوع نزدیک تر باشند اثربخشی آن بیشتر خواهد بود؛ در نشانه ها تنوع داشته باشید؛ از اسم فرد برای نشانه ها استفاده نکنیم، و نشانه مورد استفاده فقط برای شما و کودک معنا داشته باشد و دیگران متوجه نشوند که به عزت نفس کودک آسیب نرسد.

مثلاً استفاده از لاک تلخ مزه با دستکش دست کردن. در این روش هر چقدر محرک قوی تر باشد، اثر بازدارندگی آن بیشتر خواهد بود.

* استفاده از روش تقویت ژتونی یا پته ای:

بدین منظور جدولی تهیه می شود که باید بسیار دقیق باشد و براساس شدت، نوع و میزان بروز رفتار تنظیم شود. به این صورت که رفتار انگشت مکیدن چند بار در روز، هر بار چند دقیقه طول می کشد و فاصله زمانی بروز رفتار، چند دقیقه یا ساعت است. در ابتدا یک هفته فقط مشاهده رفتار می شود تا داده های خط پایه مشخص شود و بعد برنامه طرح شود. با توجه به شرایط کودک، جدول تنظیم می شود. در آغاز از یک برنامه فاصله ای ثابت استفاده می کنیم، به این صورت که برنامه ارائه تقویت براساس فاصله زمانی ثابت است. سپس برنامه ارائه تقویت را به سمت برنامه نسبی متغیر که وابستگی به تقویت ها را کم می کند سوق می دهیم به این صورت که به نسبی متغیری از عدم بروز رفتار، تقویت ارائه می کنیم. در ابتدا از تقویت های ملموس و عینی استفاده می کنیم ولی چون فاصله آنها نزدیک است باید پاداش ها متناسب و کوچک باشد. برای مثال بچه ای که 2 ساعت فاصله انگشت مکیدن داشت و در برنامه تنظیم شده که این فاصله به 4 ساعت فاصله بین دفعات انگشت مکیدن افزایش یابد، و کودک موفق شود که 4 ساعت انگشت نمکد، به کودک می گوئیم چون تو 4 ساعت انگشت نمکیدی می توانی این بستنی را مک بزنی، یا ظرفی را از آب میوه و یا نوشیدنی های مورد علاقه کودک پر کنید و همراه نی در اختیار او قرار بدهید تا آن را مک بزند. بعد دوباره برایش ساعت می گیریم و به او می گوئیم: ”تا 4 ساعت دیگه انگشت نمکیدی و تحمل کردی می توانی مک بزنی". این کار موجب به وجود آمدن هویت موفق در کودک می شود، زیرا می بیند که توانسته خودش را کنترل کند و رفتارش از شکل غیرارادی به ارادی تبدیل شده است. دوباره برایش زمان می گیریم و به او می گوئیم: ”اگه تا 4 ساعت دیگه تحمل کردی می توانی یک مک بزنی و بعد می رویم پارک". در آن موقع دیگه ازش انتظار ندارم که مک نزد چون 4 ساعت تحمل کرده. باهاش قرارداد می بندیم مثلاً برنامه از ساعت 12 شروع می شه تا 4 بعدازظهر. بین این ساعات یک ساعت آزادش می گذاریم ولی از اول باهاش قرار می گذاریم که تو آن یک ساعت آزادی، اگر پرسید می توانم مک بزنم می گوئیم میل با خودته. بعد که روی 4 ساعت عادت کرد و موفق شد یک ستاره می گیرد و هر 3 ستاره یک جایزه می گیرد.

 

یک مشغولیت جدید برای کودک مهیا کنید مثلاً یک شیء مثل توپ کوچک پلاستیکی در اختیارش بگذارید تا به جای مک زدن یا ناخن جویدن با آن بازی کند

در این مورد زمان را کنترل می کنیم. مثلاً کودکی که موقع خواب 30 دقیقه مک می زند ابتدا 5 دقیقه دستش را کنترل می کنیم. بعد که 25 دقیقه عادت کرد زمان را 20 دقیقه تعیین می کنیم یعنی هر مرحله را که با موفقیت گذراند 5 دقیقه کم می کنیم.

 

 نکته: گذر از هر مرحله باید زمانی انجام شود که فرد در مورد آن مرحله مشکلی نداشته باشد. تقسیم بندی زمان با توجه به شرایط کودک فرق می کند و به ظرفیت تحمل ناکامی فرد، بستگی دارد که با آزمایش و خطا می توانیم آن را تنظیم کنیم.

 

* کسب آرامش تدریجی با تمرکز بر دست ها، آرواره ها و دهان.

*

از مقایسه استفاده کنید با استفاده از آینه کودک را به آگاهی از وضعیت ظاهری اش تشویق کنید ـ فهرستی از زمان ها و مکان هائی که متوجه ناخن جویدن کودک می شوید، تهیه کنید.

یک مشغولیت جدید برای کودک مهیا کنید مثلاً یک شیء مثل توپ کوچک پلاستیکی در اختیارش بگذارید تا به جای مک زدن یا ناخن جویدن با آن بازی کند. موقعیت هائی را که با این عادت در ارتباط هستند را عوض کنید و یا از آنها دوری کنید مثلاً اگر موقع تماشای تلویزیون اینکار را انجام می دهد تنها زمانی می تواند تلویزیون تماشا کند که دست هایش مشغول کاری باشند و به تدریج با ترک عادت فرصت بیشتری برای تماشای تلویزیون به او بدهید.

 

 مثل خاموشی ـ تقویت رفتار مغایر ـ محروم کردن از تقویت مثبت ـ جریمه کردن ـ جبران.

 

سه چهار روز نخست مک نزدن انگشت، بر کودک بسیار سخت می گذرد اما این مدت نقش حیاتی ایفا می کند. ممکن است کودک در سه چهار روز اول، ناراحت و رنجش پذیر باشد. توجه داشته باشید که در این مدت، فرزند شما، خودش را با کاهش اندروفین تطبیق می دهد. اما اگر برنامه ادامه یابد، بعد از سه چهار روز، حال کودک به تدریج بهتر می شود. پس از مدت مذکور، شرایط شیمیائی بدن، خودش را با شرایط جدید تطبیق می دهد و کودک می تواند به راحتی بیشتری، نمکیدن انگشت کنار بیاید. از این زمان به بعد، هر روزی که کودک آن را با موفقیت پشت سر بگذارد، بر عزت نفس و اطمینان خاطرش اضافه می شود. معمولاً بعد از یک هفته نمکیدن، میل به مکیدن به حداقل می رسد و یا به کلی از میان می رود.