قبل از هر چيز دوران تغييرات سريع جسماني، جنسي، رواني، شناختي و اجتماعي است. تغييرات جسماني بلوغ، از جمله بلوغ جنسي و جهش نموي نوجواني از طريق افزايش كاركرد هورمونهاي فعالي كه به كمك غده هيپوفيز مترشح مي شود آغاز مي شود.

تعداد بسيار زيادي از دختران يا ديدي منفي نسبت به قاعدگي دارند يا به آن بي اعتنا هستند. تا حدودي ممكن است اين نگرش نتيجه ناراحتي جسماني و تاثير هورمون ها در خلق و خو باشد، ولي ظاهرا تا حدود زيادي ناشي از نگرش هاي منفي اجتماعي است.

پسران نوجواني كه دير بالغ مي شوند در مقايسه با آنهايي كه زودتر بالغ مي شوند يا بلوغشان به موقع و معمولي است دچار مشكلات اجتماعي و رواني بيشتري مي شوند. در ميان دختران نوجوان تاثيرات رواني بلوغ زودرس و ديررس به طور قابل ملاحظه اي كمتر است، هر چند كه آن هايي كه زودتر بالغ مي شوند تا حدودي آرامترند و در مقايسه با آن هايي كه دير بالغ مي شوند اعتماد به نفس بيشتري دارند و كمتر مضطرب اند . ارائه رشد شناختي كه شامل آغاز مرحله عمليات صوري است ( مطابق با تئوري پيازه)، به نوجوان اين امكان را مي دهد كه انتزاعي تر فكر كند، فرضيه ها را فرمول بندي و آزمايش كند و بتواند به جاي اينكه صرفا آنچه را وجود دارد در نظر داشته باشد احتمال را نيز در نظر بگيرد. اين توانايي ها معمولا نوجوانان را به انتقاد از ارزش هاي والدين و ارزش هاي اجتماعي سوق مي دهد. تفكر و رفتار نوجوان نيز ممكن است خود مدارانه باشد. نوجوانان در اين مرحله ممكن است چنين نتيجه گيري كنند كه ديگران هم به اندازه خود آنها به رفتار و ظاهر شان توجه مي كنند. رشد شناختي نوجوانان نيز در رشد شخصيت و شكل گيري احساس هويتي روشن، نقش مهمي دارد.

تشويق نوجوانان به انجام ورزش هاي مختلف، شرکت در فعاليت هاي الگوسازي براي آنان و تحريک آن ها بر همانندسازي با آن الگوها باعث مي ‌شود تا آن ها انرژي خود را به طريق منطقي تخليه کنند

پسران نوجواني كه دير بالغ مي شوند در مقايسه با آنهايي كه زودتر بالغ مي شوند يا بلوغشان به موقع و معمولي است دچار مشكلات اجتماعي و رواني بيشتري مي شوند. در ميان دختران نوجوان تاثيرات رواني بلوغ زودرس و ديررس به طور قابل ملاحظه اي كمتر است، هر چند كه آن هايي كه زودتر بالغ مي شوند تا حدودي آرامترند و در مقايسه با آن هايي كه دير بالغ مي شوند اعتماد به نفس بيشتري دارند و كمتر مضطرب اند . ارائه رشد شناختي كه شامل آغاز مرحله عمليات صوري است ( مطابق با تئوري پيازه)، به نوجوان اين امكان را مي دهد كه انتزاعي تر فكر كند، فرضيه ها را فرمول بندي و آزمايش كند و بتواند به جاي اينكه صرفا آنچه را وجود دارد در نظر داشته باشد احتمال را نيز در نظر بگيرد. اين تواناييها معمولا نوجوانان را به انتقاد از ارزش هاي والدين و ارزشهاي اجتماعي سوق مي دهد. تفكر و رفتار نوجوان نيز ممكن است خود مدارانه باشد. نوجوانان در اين مرحله ممكن است چنين نتيجه گيري كنند كه ديگران هم به اندازه خود آنها به رفتار و ظاهر شان توجه مي كنند. رشد شناختي نوجوانان نيز در رشد شخصيت و شكل گيري احساس هويتي روشن، نقش مهمي دارد.

استقلال از خانواده از تكاليف نوجوانان است. والدين قاطع و اطمينان بخش كه براي خودمختاري و رفتار منضبط به يكسان ارزش قايلند براي نوجوان توضيح مي دهند كه چرا از او انتظاراتي دارند و يا   او را از كارهايي منع مي كنند و با اين كار احساس استقلال را در او پرورش مي دهند. نوجواناني كه والدين خودكامه و مستبد دارند و صرفا به فرزندان مي گويند كه چه بايد بكنند و نيز فرزندان والدين سهل گير، بي بندوبار ، مساوات طلب و يا والدين بي اعتنا كه غير مسئول و بي توجه هستند به مشكلات بسياري دچار مي شوند.

براي اين که روابط شما والدين و مربيان با فرزند يا دانش‌آموز نوجوان شان صميمانه‌ تر و گرم تر باشد، لازم است که به نکات زير توجه کنيد:

گام اول براي ايجاد و تحکيم يک رابطه دوستانه و صميمي با نوجوان اين است که او را با همه کمي‌ها و کاستي‌هايش قبول داشته باشيد. کاستي‌هاي رفتاري او را همچون نقاط قوت و توانايي‌هايش بپذيرد و او را به عنوان فردي که داراي استقلال، سليقه‌هاي خاص و عقايد قابل ارائه است،‌ نگاه کنيد. احساساتش را پذيرفته و اعتماد به نفس او را با کم اهميت جلوه دادن اشتباهات و تقدير از کارهاي پسنديده‌اش بالا ببريد.

درک و برداشت از زندگي و مسائل آن متفاوت از برداشتي است که نوجوان دارد. او زندگي را به ساده‌ترين وجه ممکن مي‌نگرد، به طوري که عقايدش براي شما پوچ و مسخره است. نسبت به عقايدش بي‌اهميت نباشيد وي را مورد تمسخر قرار ندهيد. چرا که اين استهزاء به تداوم رابطه عاطفي با فرزندان لطمه مي‌زند.

در بسياري از اوقات و به دلايل گوناگون ممکن است شما والدين و مربيان به نوجوان بگوييد که چه بکند و چه نکند و از او توقع حرف‌ شنوي نيز داشته باشيد. اين برخورد با نوجوان که حاکي از ارتباط يک طرفه، معيوب و غير قابل دوام است، منجر به سرکشي و عصيان نوجوان در برابر دستورات شما مي‌شود و به رابطه عاطفي و صميمانه بين شما و او لطمه مي‌زند. در اين مواقع بهترست در برخورد با نوجوان، هر زمان که سخني را گفتيد از او نيز سخني بشنويد و نظر او را نسبت به وظايف محوله‌اش جويا شويد.

نوجوانان از شنيدن نصيحت و اندرز مستقيم و اين که آنها را يک جا ارائه کنيد و اشکالات رفتاري و گفتاري‌شان را تذکر بدهيد گريزان هستند. نوجوانان اعمال خود را بي‌نقص مي‌دانند و تحمل شنيدن پند و اندرز از جانب شما را ندارند.

جهت اصلاح رفتار، آنها را به طور غير مستقيم نسبت به اعمال و رفتار نادرست‌شان آگاه  کنيم. در اين رابطه مي گويد : صدها راه براي پند و اندرز دادن وجود دارد اما بيشتر بدترين گونه آن، که همان رو راست پند گفتن است را برمي گزينيم …

آزادي عمل به نوجوان تان بدهيد همچنان که به کودک نوپا اجازه مي ‌دهيم تا گاهي خود به تنهايي راه رفتن را امتحان کند و دفعاتي هم به زمين افتد، بايد به نوجوان هم اجازه داد که تا حدودي پيامدهاي رفتارهايش را تجربه کند و طعم برخي سختيها را چشيده و براي زندگي مقاوم شود.

نوجوانان نيازمند توجه هستند، آن ها مي‌خواهند صحبت کنند. اعتراض کنند و از هيجانات و اتفاقاتي که در مدرسه مي‌افتد و يا از دوستانشان مي‌شنوند، حرف بزنند؛ هر چه زمان اين ارتباط با شما به عنوان مادر، پدر و يا مربي بيشتر باشد خرسندي آنها بيشتر شده و امکان ارتباط نادرست و غلط آنها کمتر خواهد شد.

مشکلات اجتماعي تاثيرات ناخوشايندي بر نوجوانان دارد. عدم مداخله شما والدين و مربيان در بهبود شرايط اجتماعي، تاثير تلاش‌هايتان را در خانه و مدرسه کمرنگ مي‌کند.

در اين سنين نوجوان داراي انرژي فراوان جسماني است، بخشي از اين انرژي در غريزه جنسي نهفته است که در شروع دوران نوجواني به طريق مقبول اجتماع قابليت ندارد.

صدها راه براي پند و اندرز دادن وجود دارد اما بيشتر بدترين گونه آن، که همان

نوجوان مقادير ديگري از انرژي جسماني خود را به صورت رفتارهاي پرخاشگرانه مبارزه طلبي، حادثه‌جويي و .. تخليه مي‌کند. تشويق نوجوانان به انجام ورزش هاي مختلف، شرکت در فعاليت هاي الگوسازي براي آنان و تحريک آن ها بر همانندسازي با آن الگوها باعث مي ‌شود تا آن ها انرژي خود را به طريق منطقي تخليه کنند.

در اين سنين ممکن است که فرزند شما نسبت به درس اظهار بي‌علاقگي نمايد و به اموري مثل افراط در ورزش کردن، رسيدگي به سر و وضع خود و … بپردازد، چنان که مي دانيد پند، اندرز، سرزنش و مقايسه با ديگران کارساز نيست.. لذا علت بي ‌توجهي او را نسبت به درس جستجو کرده و سعي در برطرف نمودن مشکل کنيد.

نوجوانان در دوره بحران بلوغ نسبت به تعلق داشتن خود در گروه کودکان و يا بزرگسالان سردرگم مي‌شوند و ممکن است که در ميان جمع خانواده يا دوستان و آشنايان، رفتارهاي بزرگتر از سن و يا گاهي کودکانه از خود بروز داده و روابط اجتماعي پسنديده‌اي برقرار نکنند، که با شرکت دادن فرزند نوجوانتان در جمع دوستان و آشنايان مهارت روابط اجتماعي او را افزايش دهيد؛

مثلا با فرزند نوجوان خود به گردشهاي دو نفره برويد و در بسياري از روابط اجتماعي نظير آشنا شدن با ديگران، خريد کردن از مغازه، پيدا کردن نشاني يک موسسه و درخواست انجام کاري از يک اداره با وي تمرين عملي کنيد.

نوجوان مي‌خواهد از قيد و بندهاي دوران کودکي که او را به خانواده‌اش متصل کرده است، جدا شود و الگوهاي جديدي را جايگزين آنان کند. از طرفي نيز شديدا به خانواده وابسته است و مي‌خواهد که توقعاتش را برآورده کنند. لذا حس استقلال‌طلبي خود را با مخالفت، مقاومت کردن و لجبازي با والدين و مربيان نشان مي‌دهد و اين نياز نوجوان براي شما مشکل‌آفرين مي‌شود.

براي برخورد با اين رفتار نوجوان، بهتر است هميشه با او به لحني صحبت کنيد که احساس نکند برايش تصميم‌گيري مي‌کنيد.به خاطر داشته باشيد که نوجوان از نصيحت خوشش نمي آيد.

به قول ارد بزرگ : اندرز جوان بايد کوتاه ، تازه و داستان وار باشد . پس اگر ناگزير به نصيحت کردن شديد با زبان خودش با او صحبت کنيد نه از موضع بزرگي و برتري

آزادي را به تدريج و متناسب با سني که دارد به او عطا کنيد و نظارت غير مستقيم داشته باشيد و اگر زماني دريافتيد که از آزادي شما، سوء استفاده کرده به او تذکر داده و او را متوجه اعمالش بکنيد. بدانيد که حذف آزادي، براي يک مدت کوتاه مي‌تواند برايش آموزنده باشد.