اصطلاح پارانوئید یا پارانویا را تا به حال زیاد از دهان مردم شنیده‌ایم. این کلمه را معمولا وقتی به‌زبان می‌آوریم که با فردی که نسبت به همه کس و همه چیز بدبین است و سوءظن شدیدی دارد مواجه می‌شویم. البته دادن لقب‌های این‌چنینی به افراد دچار بدبینی آنقدرها هم راحت نیست و تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید فقط باید به‌عهده پزشک باشد.

دکتر پرویز رزاقی روان‌شناس و مدرس دانشگاه نوشت: 

اختلال شخصیت پارانوئید، بیماری شخصیتی است که معمولا در سنین بیش از 30 سال دیده می‌شود، شیوع این بیماری در مردان خیلی بیشتر از زنان است و تقریبا 2.5 درصد از افراد جامعه دچار این نوع اختلال هستند. این اختلال مشکل جدی برای بیمار به‌وجود می‌آورد و باعث می‌شود ‌ مشکلات فراوانی در روابط بین فردی و اجتماعی‌اش داشته باشد، بخصوص اطرافیان نزدیک بیمار که ناچارند با چنین بیماری تعامل داشته باشند شرایط بد و ناگواری را در زندگی تجربه می‌کنند.

ویژگی بارز ‌این افراد سوءظن زیاد نسبت به دیگران و خودبزرگ‌بینی است. بویژه سوءظن آنها نسبت به همسرشان بیشتر است چون ارتباط زیاد و نزدیکی با او دارند . مبتلایان ‌ پارانوئید، هیچ اعتمادی به دیگران ندارند و همیشه ذهنشان درگیر این است که اطرافیان در حال توطئه‌چینی علیه‌شان هستند. خودبزرگ‌بینی آنها نیز به این صورت است که خود را فردی متمایز از مردم عادی می‌بینند. مثلا فکر می‌کنند رئیس‌جمهور یا یک فرد سرشناس هستند. از دیگر ویژگی‌های این افراد حساسیت‌ نسبت به مسائلی است که افراد عادی به آن بی‌اهمیت هستند. موشکافی بسیار دقیقی نسبت به همه چیز دارند. زیاد بحث و پرحرفی می‌کنند و گاهی وقت‌ها هم بداخلاق می‌شوند و در ارتباط با دیگران دچار تنش هستند. بیماران تمایل زیادی به مبالغه دارند یعنی به یک موضوع ساده شاخ و برگ می‌دهند و ساعت‌ها روی یک سوژه بی‌اهمیت تمرکز می‌کنند. به علت سوءظن زیاد ممکن است برای ایجاد امنیت، کاردی را با خود حمل کنند یا قبل از خواب زیر بالش بگذارند. این بیماران‌همیشه سعی دارند اطلاعاتی را درباره دیگران جمع‌آوری کنند تا بموقع بتوانند آنها را محکوم کنند. دنبال انگیزه‌های پنهانی در اطرافیان هستند، مثلا وقتی فردی به آنها خوراکی تعارف می‌کند، احساس می‌کنند از این رفتار هدف و انگیزه‌ای داشته است. معمولا مسئولیت‌‌ کارها و خطاهای خود را قبول نمی‌کنند و خود را کاملا بی‌گناه می‌دانند و سعی ‌دارند تا گناه خود را بر گردن فرد دیگری بیندازند. ساده‌ترین کلام دیگران را غرض‌ورزانه می‌پندارند و آن را به عناوین مختلف تعبیر می‌کنند. حتی وقتی کسی با آنها شوخی کند آن را نشانه تمسخر و آزار و اذیت می‌دانند و عصبانی می‌شوند. انتقادهای غیرمغرضانه برایشان حکم دشمنی و کینه‌توزی دارد.

هیچ موجود قابل اعتمادی در این دنیا برایشان وجود ندارد. حتی اگر این موجود همسر یا مادرشان باشد. این افراد بسیار کینه‌توز هستند و اگر از کسی تنفر پیدا کنند، دیگر این تنفر فروکش نخواهد کرد. عواطف خود را محدود می‌کنند و بروز نمی‌دهند، مثلا به موضوع خنده‌دار نمی‌خندند یا به موضوع ناراحت‌کننده واکنشی نشان نمی‌دهند. بیشتر این افراد خیلی فعال و پرکار هستند. از آنجا که رفتار مبتلایان به پارانوئید برای دیگران غیرقابل تحمل است بتدریج از سوی اطرافیان طرد می‌شوند. این‌طور طرد ‌شدن باعث می‌شود بیشتر نسبت به دیگران مظنون شوند و به خود و این‌که افکار درستی دارند، مطمئن باشند.

-

بیماران مبتلا به پارانوئید، اصلا برای درمان مراجعه نمی‌کنند و در خود اشکالی نمی‌بینند که نیاز به اصلاح داشته باشند. در بیشتر مواقع خانواده‌ها آنها را به زور نزد روان‌شناس یا روان‌پزشک می‌برند، اما هنگام مراجعه هم با پزشک معالج همکاری نمی‌کنند و از او ناراضی هستند.

-

اختلال شخصیت پارانوئید، ناشی از اختلالاتی در عملکرد مغز‌ است و ژنتیک تا حدودی در بروز این اختلال موثر است. علائم پارانوئید در بعضی از اختلالات دیگر روان‌شناختی مثل اسکیزوفرنی‌ هم دیده می‌شود، ولی این اختلال را باید از دیگر مشکلات روانی جدا دانست.

-

روش درمان، مصرف داروست. داروهای تجویزی از نوع ضدجنون هستند که کمک می‌کند علائم بیماری تا حد زیادی فروکش کند. همچنین باید داروی ضداضطراب برای بیماران تجویز شود. روش بعدی روان‌درمانی است که روان‌شناس به اصلاح رفتارهای غیرعادی بیمار می‌پردازد. 

روش آخر، خانواده درمانی است چون در خانواده‌هایی که چنین بیماری در آن وجود دارد اعضا بشدت درگیر هستند. آنها نقش مهمی در درمان بیمار دارند و حتما باید به بیمار کمک کنند و مهارت مقابله با این بیماران را آموزش ببینند. اختلال شخصیت پارانوئید درمان قطعی ندارد و با وجود تلاش خانواده و پزشکان وتیم درمانی فقط می‌توان علائم بیماری را تخفیف داد و بیماران تا آخر عمر باید تحت‌نظر باشند.

-

اگر به‌طور اتفاقی متوجه شدید دوست شما مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید است یا عضوی از خانواده به این بیماری دچار است، به‌هیچ‌وجه با او بحث نکنید و برایش استدلال نیاورید. این افراد آماده بحث‌های بدون منطق هستند و سعی دارند به پیروزی برسند و اگر نتوانند خشمگین می‌شوند.

ـ سعی نکنید رفتار آنها را تغییر دهید، این کار تقریبا غیرممکن است.

ـ سعی کنید ارتباط‌تان با بیمار را نزدیک‌تر کنید تا از شما راضی باشد، ولی هرگز بر سوءظن‌هایش صحه نگذارید و در این بحث‌ها اصلا شرکت نکنید.

ـ هنگامی که سوءظن نسبت به همسرش پیدا کرده مواظب باشید تا از همسر او جانبداری نکنید، این کار باعث به‌وجود آمدن پیش‌فرض‌های جدید در او شده و ممکن است فکر کند شما با همسرش ارتباط دارید و به شما هم بدگمان شود.

ـ هر چه اختلال پارانوئید شدیدتر باشد، احتمال دست زدن به خشونت در بیماران بیشتر می‌شود. ‌در این مواقع حتما از پزشک کمک بخواهید.

ـ از آنها انتظار روابط عاطفی نداشته باشید. ‌این رابطه تقریبا غیر ممکن است.

ـ بهتر است برای جلوگیری از لوس شدن یا طلبکار بار آمدن بیمار، گاهی که از او ناراحت هستیم؛ او را با محرومیت مواجه کنیم. به هر حال این اقدامات در اصل درمان‌کننده این بیماری نیست، اما تا حدی می‌تواند از تحریک بیشتر بیمار جلوگیری کند.