والدين شاغل براي بزرگ كردن فرزندانشان دغدغه‌هاي بسياري دارند. يكي از اين دغدغه‌ها تنها ماندن بچه‌ها در خانه است. البته ممكن است مادراني هم كه شاغل نيستند در شرايطي، بخواهند فرزندشان را در خانه تنها بگذارند. در اين بين بعضي از والدين كه دل نترسي دارند، به راحتي و بدون دلهره فرزندشان را حتي در سنين خيلي پايين، در خانه تنها مي‌گذارند و بعضي ديگر بسيار محتاطند و حتي وقتي فرزند نوجوانشان در خانه تنها بماند، مضطرب و نگران مي‌شوند.

راستي آيا تنها گذاشتن بچه‌ها در خانه كار درستي است؟ براي اين‌كه بچه‌ها را تنها بگذاريم بايد چه آموزش‌هايي به آنها بدهيم؟ پرسش‌هايي نظير آنچه مطرح شد در اين زمينه وجود دارد كه جوابگويي به آنها براي راحت‌تر تصميم گرفتن درباره تنها ماندن فرزندانمان در خانه به ما كمك مي‌كند.

 

بهتر است اگر فرزندتان قرار است برای زمان معینی تنها بماند برای آن زمانها برنامه ریزی دیگری داشته باشید مثلا کودکتان را چند ساعتی نزد یکی اقوام بگذارید؛ این باعث می شود هم خیال شما راحت باشد و هم فرزندتان از وقتش بهتر استفاده کند اما در مواقعی شرایطی پیش می آید که والدین مجبور به تنها گذاشتن کودکشان در خانه می شوند در این صورت چه باید کرد ؟

برای بسیاری از خانواده‌ها اتفاق می‌افتد در موقعیتی قرار بگیرند که ناچار شوند فرزند خود را برای مدتی در خانه تنها بگذارند. البته، تنها گذاشتن کودک در خانه‌ راه‌حلی است که معمولا توصیه نمی‌شود.

بنابراین،‌ آن را تنها به عنوان آخرین گزینه ببینید. اگر فرزندتان در زمان‌های معینی قرار است در خانه تنها بماند، بهتر است برای آن زمان‌ها از قبل برنامه‌ریزی داشته باشید. او را به کلاس‌هایی که علاقه دارد بفرستید، ‌اجازه بدهید از فضای کتابخانه متناسب با سنش استفاده کند یا به منزل یکی از اقوام برود. این برنامه‌ها به فرزند شما کمک می‌کند از وقتش بهتر استفاده کند و خیال شما هم راحت‌تر خواهد بود. با وجود این، در مواقعی، شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که تنها گذاشتن کودک در خانه اجتناب‌ناپذیر می‌شود. در این صورت‌ چه باید کرد؟

اگر چه تنها گذاشتن کودک در خانه در سنین پایین هرگز توصیه نمی‌شود اما گاهی والدین بنابر شرایطی خاص، این کار را به عنوان آخرین راه حل انتخاب می‌کنند. فرمول خاصی برای تنها گذاشتن کودکان در خانه وجود ندارد، اما بی‌تردید سن و سال کودک یکی از مهمترین مؤلفه‌ها برای تصمیم‌گیری در این باره است. توجه به ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روان کودک، بلوغ روانی، داشتن مهارت و توانایی وی برای مدیریت تنهایی و مراقبت از خویش و همچنین شرایط محیطی از جمله عواملی است که در تصمیم گیری قطعی نقش بسزایی دارد.

كودكي كه در زمينه مقابله با اتفاقات آموزش نديده، كودكي كه هنوز خطر را نمي‌شناسد و دست به كارهاي خطرناك مي‌زند، كودكي كه از تاريكي، تنها ماندن يا حبس شدن مي‌ترسد، كودكي كه مسائل امنيتي را ياد نگرفته يا كودكاني كه ناتواني جسمي خاصي دارند را نمي‌توان در خانه تنها گذاشت حتي اگر 8 يا 10 سال به بالا باشند.

زمان تنها گذاشتن از دیگر نکاتی که برای تنها گذاشتن کودک در خانه باید بدان توجه داشت‌ زمانی است که کودک در خانه تنها می‌ماند. بهتر است این زمان تا حد ممکن کوتاه باشد. بسیاری، یک تا سه ساعت را برای تنها ماندن کودک در خانه، ‌بسته به آمادگی‌ها و توانایی‌های کودک و سایر شرایط، ذکر کرده‌اند و بیشتر از آن اصلاً به نفع کودک نیست.

برخی والدین فکر می‌کنند اگر کودک به خواب برود، دیگر تا وقتی او بیدار می‌شود، ‌برای تنها گذاشتن او در خانه فرصت دارند. اما اگر اتفاق دیگری افتاد چطور؟ اگر او زودتر بیدار شد چطور؟ به علاوه، در شرایط اضطراری، ‌مثل وقتی که کودک بیمار است، حتی اگر یک سرماخوردگی ساده باشد، زمان مجاز برای تنها ماندن کودک در خانه به صفر می‌رسد. هنگام بیماری، بسیاری از موقعیت‌ها و شرایط پیش‌بینی‌ناپذیرند و می‌توانند احتمال خطر را بالا ببرند.

در موارد ترس از تاريكي و تنهايي در كودكان و عدم امكان تماس با والدين و نبود جايي كه كودك بتواند كمك بطلبد و نيز ناامني خانه و در معرض دزدي بودن، بايد در مورد تنها گذاشتن كودك هنگام شب تجديد نظر جدي كرد. همچنين، وقتي كودكان خوابند، خانه را به اميد اين‌كه تا برگرديد بيدار نمي‌شوند ترك نكنيد، چرا كه ممكن است فرزندتان به محض اين‌كه شما از خانه بيرون مي‌رويد بيدار شود و معلوم نيست چه اتفاقي بيفتد. در ضمن تنها گذاشتن خواهر و برادرها با هم، بسته به سن كودك و توانايي‌هاي شناختي فرزندان بزرگ‌تر و قدرت حفاظت از فرزندان كوچك‌تر و داشتن مهارت‌هاي لازم هنگام بروز مشكل و همچنين وجود روابط دوستانه بين خواهر و برادرها، اشكالي ندارد.

کودکانی که از تنهایی می‌ترسند و حتی در حضور خانواده تلاش می‌کنند از تنها ماندن در فضاهای مختلف خانه اجتناب کنند و یا کودکانی که بیش فعال‌اند و ممکن است از تنهایی به عنوان فرصتی برای پرداختن به فعالیتهای خطرآفرین استفاده کنند را هیچگاه نباید در خانه تنها گذاشت.

مفهوم اضطراب جدایی، در برخی موارد، در تنها گذاشتن کودک در خانه مهم می‌شود. گاهی والدینی که فرزند وابسته‌ای دارند که بسیار از تنها ماندن و جدا شدن از آن‌ها حتی برای زمانی کوتاه می‌ترسد، تصمیم می‌گیرند برای این که به او یاد بدهند روی پای خودش بایستد و این همه نترسد،‌ او را به تنها ماندن عادت بدهند: «دوبار که تنها بمونه دیگه نمی‌ترسه»، «بذار یه روز تو خونه خودش تنها باشه ببینه در و دیوار ترس نداره.» اما در واقع، در مواردی که کودک مبتلا به اضطراب جدایی است‌ چنین تصمیمی می‌تواند به‌شدت به او آسیب بزند و شرایط را از پیش بدتر کند. ممکن است کودکی دقیقاً به اختلال اضطراب جدایی مبتلا نشود، ‌اما داشتن رگه‌ها یا نشانه‌هایی از آن هم نیاز به توجه تخصصی و بالینی دارد و باید در چنین مواردی با یک متخصص مشورت شود و شیوه‌ی درمانی مناسب به کار برده شود.

كودكي كه مي‌توانيم در خانه تنها بگذايم بايد مشكلات جسمي يا روان‌شناختي قابل توجه نداشته باشد. اين مشكلات هم مي‌تواند مقطعي باشد و هم دائمي؛ مقطعي مثل مريضي‌هايي نظير سرماخوردگي و تب و... يا دائمي مانند مشكلاتي مثل ديابت و... ممكن است فرزند شما از يك افسردگي يا اضطراب مقطعي در رنج باشد يا كلا يك بيماري روانشناختي ژنتيكي و دائمي داشته باشد؛ مثل بيش فعالي. اين بچه‌ها نياز به مراقبت دارند و اگر تنها باشند ممكن است مشكلي برايشان پيش بيايد. مثلا بچه‌اي كه تب دارد، ممكن است بر اثر بالا رفتن تبش دچار تشنج شود؛ حتي اگر اين تب در اثر يك سرماخوردگي ساده باشد.

به طور کلی روانشناسان معتقدند حدود سنی  بالاتر از ۷ یا ۸ سالگی مناسب‌ترین زمان شروع تنها گذاشتن کودک در خانه است، اگر چه عده‌ای از کودکان را هرگز نمی‌توان قبل از ۱۰ و ۱۲ سالگی به تنها ماندن در خانه دعوت کرد.

در مورد امنیت جسمانی کودک چند نکته را حتما رعایت کنید: قفل کردن در خانه کمکی نمی‌کند: برخی والدین فکر می‌کنند که اگر در خانه را روی کودک خود قفل کنند و بروند،‌ همه‌چیز روبه‌راه خواهد بود. البته این کار می‌تواند جلوی برخی از اتفاقات ناگوار مانند ورود غریبه به خانه، یا خارج شدن کودک از منزل و آسیب‌های ناشی از آن را بگیرد،‌ اما از طرف دیگر،‌ اگر برای کودک اتفاقی بیفتد، خانه آتش بگیرد یا‌ دچار جراحت شود، نه راه فراری دارد و نه می‌تواند از افراد دیگر مثلا همسایه کمک بگیرد. بنابراین،‌ قفل کردن در راه چاره نیست.

- مواد خطرناک، آتش‌زا و داروها: مطمئن شوید مواد خطرآفرین را دور از دسترس و جای امنی قرار داده‌اید.

- آموزش کمک‌های اولیه : و نحوه‌ مقابله با خطراتی مانند آتش‌سوزی.

- آســـیب‌های روانی : از دیگـر مشکلاتی که تنها گذاشتن کودک در خانه ایجاد می‌کند، ‌آسیب‌های روانی است. کودکی که از تنهایی می‌ترسد‌ با تنها ماندن در خانه تجربه‌های تلخی خواهد داشت که به او آسیب می‌رساند. کودکی که بعد از مدرسه، به خانه‌ای می‌آید که در آن هیچ‌کس نیست‌ دچار احساس تنهایی و مورد بی‌توجهی قرار گرفتن می‌شود.

بالاخره وقتی هم می‌آید که فرزندتان به استقلال کافی برای تنها ماندن در خانه می‌رسد و شما می‌توانید بدون نگرانی برای میهمانی رفتن یا رسیدن به کارهای شخصی یا خرید خانه بیرون بروید. اما این سن چه وقتی است؟ کی می‌توانید مطمئن باشید کودکتان بخوبی از خودش مراقبت می‌کند، دست به کار خطرناکی نمی‌زند یا در را روی غریبه‌ها باز نمی‌کند؟

۱- کودک باید نشانه‌ای از حس مسئولیت پذیری، آگاهی از نیازهای دیگران و قدرت تصمیم‌گیری مستقلانه در وجودش داشته باشد تا بتواند مدتی را در تنهایی بگذراند. او باید اعتماد به نفس و استقلال کافی از والدین داشته و بتواند بخوبی مشکلات یا خواسته‌هایش را مطرح کند.

۲- کودکانی که مدتی در خانه تنها می‌مانند باید بدانند در موقعیت‌های خاص چه کارهایی انجام دهند. بنابراین قبل از آنکه فرزندتان را در خانه تنها بگذارید بارها کارهایی را که باید انجام بدهد یا ندهد با او مرور کنید و برای مدتی او را زیر نظر بگیرید که آیا قادر به اجرای آنها هست یا نه.

۳- اگر همسایه یا دوست مطمئنی که در صورت لزوم بتواند به کودک کمک کند در نزدیکی شما زندگی نمی‌کند بهتر است حتی اگر فرزندتان برای تنها ماندن در خانه آمادگی دارد، او را تنها نگذارید.

۴- هنگامی که فرزندتان تنها در خانه مانده راه‌های دسترسی کافی به خودتان را برای او فراهم کنید. به او تماس گرفتن با تلفن همراهتان را بیاموزید و طوری رفتار کنید که مطمئن باشد در دسترس او هستید.

۵- مطمئن شوید مواد خطرآفرین را دور از دسترس و جای امنی قرار داده‌اید.

۶- اگر کودک تمایلی به تنها ماندن ندارد و راضی نیست، او را در خانه تنها نگذارید. در واقع، خواست و میل کودک در این مورد نقشی تعیین‌کننده دارد.

۷- زمانی است که کودک در خانه تنها می‌ماند. بهتر است این زمان تا حد ممکن کوتاه باشد. بسیاری، یک تا سه ساعت را برای تنها ماندن کودک در خانه، ‌بسته به آمادگی‌ها و توانایی‌های کودک و سایر شرایط، ذکر کرده‌اند و بیشتر از آن اصلاً به نفع کودک نیست.

كودكي كه تنها مي‌ماند، بايد در حد قابل قبولي مهارت‌هاي زندگي و اجتماعي را كسب كرده باشد. اين مهارت‌ها مهارت‌هايي است نظير اجتناب از غريبه‌ها و رعايت احتياط ‌هاي لازم براي دوري از خطر.

 

اگر كودكي را تنها مي‌گذاريد، بايد حس اعتماد و صميميت متقابلي بين كودك و والدين وجود داشته باشد. براي اين‌كه بتوانيد فرزندتان را در خانه تنها بگذاريد، بايد مطمئن باشيد كه او توانايي تنها ماندن در خانه را دارد و او نيز بايد آنقدر با شما صميمي و رو راست باشد كه با يك تعامل درست و منطقي بتواند از پس اين مسووليت بربيايد و هر اتفاقي را با شما در ميان بگذارد.

اگر شما به فرزند خود اعتماد نداشته باشيد، هم خود آرام و قرار نداريد و هم اعتماد به نفس فرزندتان را با كنترل‌هاي بيش از حد و نگراني‌هاي غير منطقي از او خواهيد گرفت. براي اين‌كه فرزندمان را در خانه تنها بگذاريم، بايد مهارت‌هايي را به او ياد بدهيم.

او بايد بتواند تا اندازه‌اي موارد اورژانس را مديريت كند. موارد اورژانس مواردي است نظير آتش‌سوزي، ورود غريبه به خانه و... همچنين بهتر است، هر چه زودتر برای آماده کردن او برای تنها ماندن دست به کار شوید:

هر روز کار کوچکی در خانه را به او بسپارید. مراقب باشید کاری را به او بسپارید که متناسب با سن و توانایی های او باشد تا احساس شکست و سرخوردگی نکند. با این کار به او کمک می کنید اعتماد به نفس خود را بالا ببرد و توانمندی هایش را بهتر بشناسد. همچنین می تواند کم کم مهارت هایی بیاموزد که در صورت تنها ماندن به آنها نیاز خواهد داشت، مانند درست کردن یک ساندویچ یا سالاد ساده یا کار کردن با وسایلی مانند مایکروویو.

در مورد موقعیت های خاص و اینکه در چنین مواقعی، قدم به قدم چه باید کرد در موقعیت های مناسب با او صحبت کنید.سخنرانی به جایی نمی رسد. مهم است که این کار را در مواقعی انجام دهید که موضوع واقعا برای او جالب است و گوش می دهد. مثلا وقتی برق می رود، به او بیاموزید که چطورلامپ اضطراری را پیدا کند. جای شمع ها را به او نشان بدهید و حتی در مواقعی، این کار را مثل یک بازی تمرین کنید. در موارد دیگر، مثلا وقتی بوی گاز بیاید، یکی از پرده ها آتش بگیرد، لوله آب بترکد و همه جا پر از آب شود هم با بازی، تصور موقعیت و تمرین، آموزش های لازم را به او بدهید. 

فهرستی از شماره های ضروری تهیه کنید. اورژانس، آتش نشانی، همسایه نزدیک ومطمئن، محل کار پدر یا مادر و یک یا دو نفر از اقوام مطمئن و نزدیک. مطمئن شوید که کودک جای فهرست را می داند و شماره ها را یاد گرفته است. همچنین به او بیاموزید که در صورت تماس، چه باید بگوید. به علاوه، او باید نشانی خانه خودتان را به خوبی بلد باشد.

دفعات اول، برای چند دقیقه فقط او را تنها بگذارید و بعد، در مورد احساسش با او صحبت کنید. اگر نگران شده یا ترسیده، هنوز زمان مناسب برای تنها گذاشتن او نرسیده است. اگر هم شرایط را خوب ارزیابی کرده بود، کم کم او را به تنها ماندن عادت بدهید و هر بار هم توصیه های لازم را به او ارائه کنید، از جمله اینکه در نبود شما چه کند؛ تلویزیون ببیند، ساندویچی را که برایش آماده کرده اید بخورد، بازی کند یا تکالیفش را تمام کند.

در كل مواردي مانند «اجتناب از غريبه‌ها پاي تلفن، ‌پشت در منزل و... بايد به او ياد بدهيم با غريبه‌ها حرف نزند و به آنها نگويد كه در خانه تنها است، مديريت در مواقع اورژانس مثل آتش‌سوزي و زلزله و سوختگي و جراحت؛ يعني بايد به فرزند خود ياد دهيم كه در مواقع خطر چگونه فرار كند يا خود را از آن مصون بدارد؛ آماده كردن يك خوراكي سالم يعني فرزند شما بايد بتواند براي خود يك غذاي سالم تهيه كند مثل گرم كردن غذا يا پوست كندن ميوه؛ رفت و آمد امن و سالم به اين معني كه فرزند شما بايد بتواند از خيابان رد شود، سوار آسانسور شود يا با احتياط از پله‌ها بالا و پايين برود و تمام مسائلي را كه مربوط به رفت آمد به تنهايي مي‌شود را بتواند به درستي انجام دهد؛ آشنايي با ساير خطرات احتمالي در منزل، مثل رفتن برق، خراب شدن يك وسيله، افتادن يك چيز درون چاه و استشمام بوي گاز يا دود و... توانايي تماس با والدين در هر زماني كه احساس نياز يا خطر كرد يعني فرزند شما بايد بتواند با تلفن كار كند و در صورت نياز شماره شما يا جاهاي ديگراز قبيل آتش‌نشاني، پليس و همسايه مطمئن را بگيرد.

اين موارد را بايد با تمرين‌هاي متوالي به فرزند خود ياد دهيد و هنگاهي كه خود نيز در خانه هستيد از او بخواهيد اينها را رعايت كند تا ببينيد كه ياد گرفته است يا نه. مثلا اگر در خانه اتفاقي افتاد، از او بخواهيد مديريت كند و خود تنها نظاره‌گر باشيد».

کودکانی که قادرند سر وقت به مدرسه بروند، مشکلات خود را حل کنند، تکالیف مدرسه‌شان را انجام دهند و می‌توانند به والدینشان بگویند که چه موقع از خانه خارج می‌شوند و به موقع برمی‌گردند، کودکانی که قدرت تصمیم‌گیری مستقل در وجودشان هست و زود نمی‌ترسند، آمادگی تنها ماندن در خانه را دارند.

هم‌چنین کودک باید بتواند درباره خواسته‌ها و نیازهایش راحت با والدین خود صحبت کند و ترس‌ها و نگرانی‌هایش را هنگام تنهایی، با پدر و مادرش در میان بگذارد.

والدینی که تصور می‌کنند فرزندانشان این ویژگی‌ها را دارند، می‌توانند کودک خود را تنها بگذارند.

کودکی می تواند در خانه تنها بماند که از اعتماد به نفس کافی برخوردار باشد. زیاد نترسد و از بیان خواسته خود خجالت نکشد. بتواند احساس خود را با والدینش در میان بگذارد و آنقدر با والدین خود رابطه خوب و صمیمانه ای داشته باشد که در صورتی که هر مشکلی به وجود آمد، یا هر نگرانی ای داشت، قبل از هر چیز آن را با والدین خود در میان بگذارد. به علاوه، او باید مهارت های کلامی کافی را برای برقراری ارتباط با دیگران داشته باشد.

کودکی که از تنهایی می ترسد با تنها ماندن در خانه تجربه های تلخی خواهد داشت که به او آسیب می رساند. کودکی که بعد از مدرسه، به خانه ای می آید که در آن هیچ کس نیست دچار احساس تنهایی و مورد بی توجهی قرار گرفتن می شود، چون همه کودکان دوست دارند وقتی از مدرسه به خانه برمی گردند، اتفاقات روزمره را برای کسی تعریف کنند، در مورد احساس خود صحبت کنند و مشکلات خود را با کسی در میان بگذارند تا شاید راه حلی برای آن ها پیدا کنند.

بنابراین، اگر نمی توانید در همان لحظه همراه فرزندتان باشید و او تنهاست، زمان های دیگر وقت کافی به او اختصاص دهید تا بتواند با شما صحبت کند. زمان مشخصی را در روز فقط برای گوش دادن به حرف های او بگذارید. مثلاً بعد از عصرانه، بعد از فلان سریال، بعد از اخبار ساعت فلان، زمانی که مشخص باشد و سر قرار خود هم بمانید. البته با علاقه و توجه گوش کردن شما است که نیاز او را برطرف می کند، نه این که از سر اجبار و با اکراه، این کار را انجام دهید.

 گاهی والدینی که فرزند وابسته ای دارند که بسیار از تنها ماندن و جدا شدن از آن ها حتی برای زمانی کوتاه می ترسد، تصمیم می گیرند برای این که به او یاد بدهند روی پای خودش بایستد و این همه نترسد، او را به تنها ماندن عادت بدهند:« دو بار که تنها بمونه دیگه نمی ترسه »، « بذار یه روز تو خونه خودش تنها باشه ببینه در و دیوار ترس نداره».

اما در واقع، در مواردی که کودک مبتلا به اضطراب جدایی است چنین تصمیمی می تواند به شدت به او آسیب بزند و شرایط را از پیش بدتر کند. ممکن است کودکی دقیقاً به اختلال اضطراب جدایی مبتلا نشود، اما داشتن رگه ها یا نشانه هایی از آن هم نیاز به توجه تخصصی و بالینی دارد و باید در چنین مواردی با یک متخصص مشورت شود و شیوه ی درمانی مناسب به کار برده شود.