خانواده کانون پیوند عاطفی زن و مرد و جایگاه تربیت فرزندان است. زنان و مردانی که از پشتوانه ارزشمند خانواده برخوردارند بهتر مسیر رشد فردی و اجتماعی را می‌پیمایند و کمتر به آسیب‌های اجتماعی دچار می‌شوند ضمن این که می‌توانند فرزندان سالمی را تحویل جامعه دهند، اما پرسش اصلی اینجاست که زن و شوهر چه وظایف و تکالیفی در خانواده دارند و چه مسئولیتهایی بر عهده آنان گذاشته شده است. ابتدا باید گفت که بلافاصله بعد از ازدواج،حقوق و تکالیفی برای زن و شوهر ایجاد می شود. ماده 1102 قانون مدنی در این باره می گوید: (همین که نکاح به طور صحت واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود). سپس باید به بررسی تکالیف و وظایف زن ومرد در خانواده بپردازیم. در روابط زن و شوهر می توان نخست از تکالیف مشترک زوجین سخن گفت که به تعدادی از آنها اشاره می شود.

 

حسن معاشرت یکی از تکالیف مشترک زن و شوهر است. ماده 1103 قانون مدنی در این باره می گوید: (زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند). حسن معاشرت یا خوش رفتاری زن و شوهر مربوط به عرف و عادت و رسوم اجتماعی است و مقتضای آن بر حسب زمان و مکان تغییر خواهد کرد. به طور کلی می توان گفت حسن معاشرت ایجاب می کند که زن و شوهر با خوشرویی و مسالمت و صمیمیت با هم زندگی کنند و از مجادله و ناسزاگویی و اهانت به یکدیگر بپرهیزند. احترام متقابل زن و شوهر، محبت و مهرورزی به یکدیگر، گذشت و بخشش و مسئولیت پذیری از دیگر مصادیق حسن معاشرت هستند که باید توسط زوجین رعایت شود.

امام باقر علیه السلام در این زمینه می فرمایند: گرامى ترین شما نزد خدا، كسى است كه بیشتر به همسر خود احترام بگذارد(وسایل الشیعه ج 21 ، ص311).

 

بر اساس ماده 1104 قانون مدنی (زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند). هدف اصلی ازدواج همکاری در زندگی و اشتراک مساعی زن و شوهر در تامین سعادت و رفاه خانواده است. بنابراین زن و شوهر نباید از همکاری به یکدیگر در امور خانواده و تربیت اولاد دریغ ورزند. تربیت کودک کاری بس دشوار و پیچیده است و به تنهایی از عهده یکی از والدین برنمی آید زیرا که کودکان از لحاظ جسمی و روحی بسیار آسیب پذیر هستندو بسیاری از رفتار های خود را با تقلید از بزرگترها یاد می گیرند، پس آنها باید در این امر مهم یکدیگر را کمک کنند.

رسول اكرم صلى‏ الله ‏علیه ‏و‏ آله می فرمایند: فرزندان خود را گرامى بدارید و خوب تربیتشان كنید تا گناهان شما آمرزیده شود(مكارم الأخلاق ص 222).

اساس تشکیل خانواده، ازدواج دو بزرگ سال با جنسیت های مخالف است. وظیفه مهم این دو سازگاری و تطابق با یکدیگر است

زن و شوهر باید نسبت به یکدیگر وفادار باشند و حداکثر سعی خود را برای تحکیم خانواده و استمرار و استحکام رابطه زوجیت داشته باشند و از هرگونه رفتاری که سبب سست شدن پایه های خانواده می شود خودداری کنند. وفاداری لازمه حفظ کانون خانواده است و باعث ایجاد حس اعتماد در زوجین و آرامش خاطر در خانواده می شود. اگرچه این تکلیف صریحا در قانون مدنی ذکر نشده، لیکن عرف و عادت مسلم و مقررات جزایی حاکی از وجود آن در حقوق ایران است.

امام علی علیه السّلام فرمودند: وفادارى ، سبب الفت است(غرر الحكم و درر الكلم، حدیث5511).

 

اساس تشکیل خانواده، ازدواج دو بزرگ سال با جنسیت های مخالف است. وظیفه مهم این دو سازگاری و تطابق با یکدیگر است. همانندی و تشابهات زن و شوهر، آن ها را به زندگی مشترکی برانگیخته است، با وجود این، آن ها دو شخصیت متفاوت و منحصر به فرد هستند، که خلق و خو، عواطف، انگیزه و ارزش های ویژه ای دارند. زن و شوهر باید برای سازگاری، بخشی از ترجیحات و عقاید شخصی خود را به مرور زمان کنار گذاشته و هر طرف، بخشی از حقوق مستقل دیگری را پذیرا باشد. نباید تصور کنیم که یک زندگی ایده آل بدون هر گونه اختلاف نظر است. واقعیت این است که اختلاف نظر و تفاوت عقیده همیشه وجود خواهد داشت، نکته ای که مهم است نحوه برخورد و حل اختلاف است. زوجین نیاز دارند که با مطالعه تفاوت های زن و مرد و کسب مهارت های ارتباطی به تدریج باورهای منفی و کلیشه های غلط و ویرانگر را به افکار مثبت مبدل کنند.اگر زن و شوهربدانند که میان این دو جنس، تفاوت های جدی و عمیقی در ادراک، احساس، اندیشه، واکنش و حتی ابراز عشق وجود دارد، دیوارهای رنجش و سوءظن فرو می ریزد و بسیاری از سوءتفاهم ها و توقعات بیجا تخفیف می یابد.